Την ώρα της συζήτησης με την Κατερίνα Λασκαρίδη για το πρόγραμμα παιδικής κακοποίησης ΑΝ, Αναγνωρίζω – Αντιδρώ – Αντιμετωπίζω που οργανώνει το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη ήρθε στο νου μου μια φράση που αποδίδεται στη Βιρτζίνια Γουλφ: «Αισθανόμουν κάτι τρομερό… Και ότι ήμουν αβοήθητη»…
Το ότι η διάσημη συγγραφέας ομολόγησε την κακοποίηση από τους μεγαλύτερους αδελφούς της αποτελεί εξαίρεση. Τα περισσότερα θύματα παραμένουν ακόμη και σήμερα βασανιστικά στην αφάνεια. Το ΑΝ συνιστά πιλοτικό εκπαιδευτικό και επιμορφωτικό πρόγραμμα δράσεων για την πρόληψη της κακοποίησης σε μαθητές Γυμνασίου.
Η συζήτηση πραγματοποιήθηκε στην έδρα του ομίλου Λασκαρίδη στην Κηφισιά, στο γραφείο της Σουζάνας Λασκαρίδη, η οποία μίλησε για τον δικό της τομέα ευθύνης, τη Ναυτιλία.
Επιστημονική υπεύθυνη του προγράμματος ΑΝ και επίσης παρούσα στη συζήτηση, η εξαιρετική ψυχίατρος παιδιών και εφήβων Συντονίστρια Δ/ντρια Τμήματος Ψυχιατρικής Παιδιών & Εφήβων, στο Σισμανόγλειο Γ.Ν.Α. Αναστασία Κουμούλα.
Η καίρια στιγμή
Η αξιοθαύμαστη πρωτοβουλία του Ιδρύματος οργανώνεται ύστερα από διάφορα ανησυχητικά ευρήματα (πρόσφατη έρευνα από το Χαμόγελο του Παιδιού καταγράφει 1.123 αναφορές κακοποίησης μόνο εν έτει 2020).
«Επιδιώκουμε να συνδράμουμε στην προσπάθεια ενημέρωσης και επιμόρφωσης κοινού, μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων, μέσα από δράσεις και προγράμματα που θα απευθύνονται στην εκπαιδευτική κοινότητα και σε όλους τους εμπλεκόμενους με τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών» επισημαίνει η οργανωτική ομάδα με επικεφαλής την Κατερίνα Λασκαρίδη.
Το ΑΝ ακολουθεί την αιχμή του δόρατος στην επιστήμη επιστρατεύοντας κορυφαίους ειδικούς. Πέρα από την Αναστασία Κουμούλα, τον ψυχίατρο στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού Γιώργο Νικολαΐδη, τη νομικό, προϊσταμένη στην Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων Αθήνας Εύα Κογιαννάκη, τον νομικό, εμπειρογνώμονα δικαιωμάτων του παιδιού (Συνήγορος του Παιδιού 2003-2018) Γιώργο Μόσχο, την καθηγήτρια στο ΕΚΠΑ, Τμήμα Ψυχιατρικής Παιδιών και Εφήβων, συνεργάτη στον Ξενώνα Όρμο του Σισμανόγλειου Γιούλη Μπαλίκου, τον εργοθεραπευτή, med Special educator, Παίδων Πεντέλης Ιορδάνη Νεσλεχανίδη, τη διευθύντρια στη Διεύθυνση Πρόληψης βίας στο υπουργείο Προστασίας του Πολίτη Μαρία Ντουλάκη, την ψυχολόγο, MSc Προαγωγής Υγείας, γνωσιακή-συμπεριφοριστική ψυχοθεραπεία Κατερίνα Σοφιανοπούλου, την M.Ed., MSc, κοινωνική λειτουργό – παιδαγωγό Κατερίνα Σκλάβου, την υπεύθυνη Έμφυλης Ισότητας στην Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων Αθήνας Λαμπρινή Γεωργίου, τη σύμβουλο και δόκτωρ Ειδικής Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας στο Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής Θεοδώρα Αστέρη, μεταξύ άλλων.
Η λαμπρή επιστημονική ομάδα εκπόνησε πρόγραμμα ολιστικό για όλο το φάσμα της κακοποίησης. Προσεγγίζει το θέμα μέσα από το τρίπτυχο Αντιλήψεις, Γνώσεις, Δεξιότητες. «Δεν θα γίνουν μονομερείς ενέργειες, θέλαμε ένα συνολικό πρόγραμμα που να συμπεριλάβει όλους τους εμπλεκόμενους σε ένα σχολείο», επισημαίνει η Κατερίνα Λασκαρίδη.
Το πρόγραμμα στοχεύει στην καλλιέργεια των δεξιοτήτων της σχολικής κοινότητας, μέσα από γνώσεις και στρατηγικές, προκειμένου μαθητές και εκπαιδευτικοί να αναγνωρίζουν, να αντιδρούν και να αντιμετωπίζουν φαινόμενα κακοποίησης.
Προωθείται η αλλαγή συγκεκριμένων κοινωνικών αντιλήψεων (ορισμένες φορές μη φανερών), η ενδυνάμωση των μαθητών, η προώθηση υγιών σχέσεων αλληλοεκτίμησης και αλληλοσεβασμού… Η διευκόλυνση, εν τέλει, των παιδιών που έχουν υποστεί κάποια μορφή κακοποίησης να μιλήσουν ανοιχτά για όσα έχουν βιώσει.
Το πρόγραμμα είναι εγκεκριμένο από το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων.
Εξ απαλών ονύχων στην παιδική ψυχολογία
«Πέρα από αντιπρόεδρος του Ιδρύματος», εξηγεί η ίδια, «είμαι και μητέρα τριών αγοριών».
Ακόμη και πριν από τις αποκαλύψεις του #Metoo, «ήμουν ευαισθητοποιημένη ως προς το πόσο ασφαλή είναι τα παιδιά μας και πώς μπορούμε να τα ενδυναμώσουμε».
Εξάλλου, από μικρή διακρινόταν από αυτές τις ευαισθησίες. Σπούδασε ψυχολογία με εξειδίκευση στον αυτισμό στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου και απέκτησε δεύτερο μεταπτυχιακό στο πανεπιστήμιο του Μπέρμινγχαμ. Επιστημονικός της τίτλος Ψυχολόγος, Ειδική Παιδαγωγός BSc., MSc., Med., υπεύθυνη Τομέα Ψυχικής Υγείας και Αντιπρόεδρος του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη. Δούλεψε με πολλά παιδιά και οικογένειες σε διάφορα κέντρα προτού αναλάβει ενεργό ρόλο στο Ίδρυμα. Η αδελφή της, Σουζάνα Λασκαρίδη, (επίσης παρούσα στη συνέντευξη) συμμετέχει στη διοίκηση της ναυτιλιακής εταιρείας (και όχι μόνο).
Έτσι, η Κατερίνα Λασκαρίδη γνώριζε από τα φοιτητικά της χρόνια την Αναστασία Κουμούλα.
Αντιλήψεις και γνώσεις
«Υπάρχει κοινός παρονομαστής» σε όλες τις εκφάνσεις βίας παρατηρεί η αντιπρόεδρος του Ιδρύματος. Σωματική, λεκτική, σεξουαλική.
«Κοιτάξετε το σχολικό εκφοβισμό, την ενδοοικογενειακή βία, τη συντροφική βία: Το θύμα ανησυχεί ότι φταίει ή φοβάται πως αν μιλήσει θα υποστεί αρνητικές συνέπειες».
Το φαινόμενο της αποσιώπησης διαχέεται και στην ευρύτερη κοινότητα. Ορισμένοι εκπαιδευτικοί αποφεύγουν την εμπλοκή με το οικογενειακό περιβάλλον. Ακόμη ένα στερεότυπο που πρέπει να καταπολεμηθεί.
Ωστόσο, όπως επισήμανε η Αναστασία Κουμούλα, πολλές φορές τα παιδιά δυσκολεύονται να μιλήσουν στην οικογένειά τους και έτσι καταφεύγουν για βοήθεια στους εκπαιδευτικούς. Έχει μεγάλη σημασία, λοιπόν, η επιμόρφωσή τους ώστε να γνωρίζουν πώς να αντιδράσουν μπροστά στα παιδιά και πώς να διαχειριστούν την άκρως ευαίσθητη πληροφορία που θα τους εμπιστευτούν.
Επιπλέον, υπάρχουν πολλά περιστατικά λεκτικής και ψυχολογικής κακοποίησης, όχι τόσο φανερά στο μη εξασκημένο μάτι. Σε αυτές τις περιπτώσεις κρίσιμο ρόλο παίζουν οι αντιλήψεις κάθε ανθρώπου: Επηρεάζουν κάθετα το τι θεωρεί κατακριτέο ή καταδικαστέο -άρα και το πόσο μακριά θα φτάσει για να εξαλείψει το φαινόμενο.
Δικαιοσύνη
Θα μπορούσε κανείς να αναρωτηθεί: Η ανεκτικότητα και η αποσιώπηση μιας κοινωνίας συνιστούν μορφές συνενοχής;
Σε έρευνα του Σωματείου Ελίζα οι περισσότεροι συμμετέχοντες δήλωσαν ότι καταδικάζουν το ξυλοκόπημα ως μορφή τιμωρίας και ότι θα κατήγγειλαν περιστατικά βίας σε φιλανθρωπικό οργανισμό ή στην αστυνομία. Ελάχιστοι θυμήθηκαν την Εισαγγελία Ανηλίκων.
Η εμπειρία ωστόσο δείχνει ότι τελικά λίγοι αναλογικά σπεύδουν στην καταγγελία. (Έχει σημασία η διατύπωση των ερωτημάτων στις διάφορες έρευνες -ποιος θα δήλωνε ρητά ότι δεν θα κατήγγειλε κάτι τέτοιο;).
Το ΑΝ φιλοδοξεί να δράσει ως καταπέλτης. Έτσι ώστε όχι μόνο να απευθύνονται αμελλητί στη Δικαιοσύνη όσοι γνωρίζουν (ή τα ίδια τα θύματα) αλλά ταυτόχρονα να μπορούν να χειριστούν καταλλήλως τα εύθραυστα θύματα της κακοποίησης στη δύσκολη (σχολική και όχι μόνο) καθημερινότητα.
Αξίζει να υπογραμμίσει κανείς το ζήτημα της νομικής προστασίας των θυμάτων όπως το εκθέτει η Αναστασία Κουμούλα. Η διαδρομή της ξεκίνησε με τη φοβερή υπόθεση ενός κοριτσιού τριών ετών το οποίο κακοποιούσε ο πατέρας της. Τότε η παιδοψυχίατρος, ερήμην νομικού πλαισίου, αναγκάστηκε να διαχειριστεί μόνη της όλα τα στάδια της υπόθεσης (ψυχολογική και νομική διαδικασία). Πέρασαν πολλά χρόνια για να κλειστεί τελικά στη φυλακή ο θύτης. (Και όχι τόσα πολλά για να κυκλοφορήσει και πάλι ελεύθερος…).
Σήμερα, τις υποθέσεις αναλαμβάνει πλέον μια στρατιά ειδικών. Παρά τη θετική παράμετρο (ότι υπάρχει νομική κάλυψη για τα θύματα και μοιάζει λιγότερο χρονοβόρα), προκύπτει ένα σοβαρό ζήτημα: Τα θύματα αναγκάζονται να επαναλάβουν πολλές φορές και σε διαφορετικούς θεσμικούς παράγοντες την τραυματική ιστορία τους. Αυτό οδηγεί το θύμα να ξαναζεί τον ίδιο εφιάλτη μέχρι την τελική εκδίκαση της υπόθεσης. Υπομένοντας ταυτόχρονα την ανυπόφορη αβεβαιότητα. Πρόκειται για έναν από τους βασικούς λόγους που προτιμούν να διατηρήσουν τη σιωπή τους.
Οι ψηφίδες του προβλήματος
Το Ίδρυμα Αικ. Λασκαρίδη σε συνεργασία με τη νομικό και προϊσταμένη στην Υπηρεσία Επιμελητών Ανηλίκων Αθήνας Εύα Κογιαννάκη επέλεξαν για το ΑΝ πέντε σχολεία στην Αττική. Με τον διαπρεπή ψυχίατρο στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού Γιώργο Νικολαϊδη απευθύνθηκαν σε ακόμη πέντε σχολεία στην Κρήτη.
Το πρόγραμμα δομείται σε τέσσερις φάσεις. Η πρώτη φάση ολοκληρώθηκε με την επιλογή των σχολείων. Η δεύτερη φάση εξελίσσεται αυτή τη στιγμή. Αφορά την επιμόρφωση (σε 15 διαδικτυακές ώρες λόγω πανδημίας) των ψυχολόγων του Ιδρύματος, των διευθυντών και εκπαιδευτικών στα σχολεία. Θεωρητική ανασκόπηση, αποσαφήνιση όρων, νομικό πλαίσιο, κοινωνικό φύλο, πώς ακούνε τα παιδιά στο σχολείο, η επικοινωνία των εκπαιδευτικών με την οικογένεια -επιγραμματικά λίγα από θέματα που θίγονται. Θα έλεγε κανείς διαβάζοντας το πρόγραμμα, ότι το ΑΝ προσεγγίζει εις βάθος όλες της ψηφίδες αυτού του πολυσύνθετου προβλήματος.
Η τρίτη φάση (τον Δεκέμβριο) περιλαμβάνει εξειδικευμένη εκπαίδευση με βιωματικά σεμινάρια για τους εκπαιδευτικούς. Εν συνεχεία, προετοιμασία τους ώστε να δράσουν ως διευκολυντές του προγράμματος. Για τη διοργάνωση, δηλαδή, βιωματικών εργαστηρίων με μαθητές (πχ διαχείρηση θυμού, καλλιέργια συμπεριληπτικής κουλτούρας).
Δεξιότητες και ενδυνάμωση
Η τέταρτη και τελική φάση θα ολοκληρωθεί τον Ιανουάριο του 2022 με τα εκπαιδευτικά προγράμματα στους μαθητές. Μέσω εν πολλοίς της ομαδοσυνεργατικής προσέγγισης (στις διάφορες παραλλαγές της ανάλογα με το θέμα), το πρόγραμμα αποβλέπει στους ακόλουθους στόχους, μεταξύ άλλων: Τα παιδιά να εξασκηθούν ενδελεχώς ώστε να αναγνωρίζουν αντιλήψεις που νομιμοποιούν την κακοποίηση, να διαχειρίζονται το στρές και στρεσογόνες καταστάσεις, να αναπτύσσουν υποστηρικτικές σχέσεις, να συλλάβουν το πολυσύνθετο ζήτημα της συναίνεσης, την υπεράσπιση του δικαιώματός τους να μιλήσουν… «Τέσσερα εκπαιδευτικά προγράμματα, που το ένα συμπληρώνει το άλλο», καταλήγει η Κατερίνα Λασκαρίδη.
«Διότι δεν αρκούν οι γνώσεις. Πρέπει να διαθέτει κανείς τις δεξιότητες ώστε να μπορέσει να ξέρει πώς να δράσει, πώς θα υπερασπιστεί τον εαυτό του». Υπογραμμίζει δηλαδή τη σημασία της ψυχικής τους ενδυνάμωσης.
Φαίνεται τελικά πως με την ολοκλήρωση των προγραμμάτων τα παιδιά θα μπορέσουν να φανταστούν με διαύγεια την εικόνα τους ως αυτόνομα, αυτόφωτα και υπεύθυνα άτομα.
Το ΑΝ σχεδιάστηκε με ορίζοντα διετίας. Ξεκινάει πιλοτικά με τους μαθητές της Β’ Γυμνασίου. Στην Γ’ Γυμνασίου, οι ίδιοι μαθητές θα έχουν όλο και μεγαλύτερη ευθύνη για την εφαρμογή του προγράμματος στη χρονιά τους. Υπάρχουν σκέψεις για δημιουργία αντίστοιχου προγράμματος για τους μαθητές Ε και Στ τάξης Δημοτικού.
Η Μαριλένα Λασκαρίδη: Στο πλευρό των αδυνάτων
Το Ίδρυμα βρίσκεται διαχρονικά και ποικιλοτρόπως κοντά στα παιδιά και τους νέους: «Θυμάμαι τα πρώτα μας προγράμματα επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών και το πρώτο συνέδριο σχολικού εκφοβισμού», αναφέρει η Κατερίνα Λασκαρίδη στην Αναστασία Κουμούλα. Και συμπληρώνει: «Διακαής επιθυμία της μητέρας μου από το 2012».
Η μητέρα της, Μαριλένα Λασκαρίδη, σύζυγος του μεγάλου εφοπλιστή Πάνου Λασκαρίδη, απεβίωσε το 2015. Όμως, το Ίδρυμα διαπνέεται ακόμη από το όραμά της. Συνεχίζεται, για παράδειγμα, από το 2014 το πρόγραμμα αντιμετώπισης προβλημάτων στο σχολικό πλαίσιο είτε από παιδιά με αυτισμό είτε άλλες ψυχοκοινωνικές αιτίες. (Από το 2007, 224.826 παιδιά και 4.766 εκπαιδευτικοί έχουν συμμετάσχει σε αντίστοιχα προγράμματα).
Έτσι, έχει νόημα η μνεία στη διανοούμενη κυρία Μαριλένα Λασκαρίδη. Αγόγγυστα επιτελούσε φιλανθρωπικό έργο, με απόλυτη ταπεινοφροσύνη και χωρίς να το διαφημίζει.
«Πίσω από την επιθυμία μου να στήσουμε το ΑΝ, υπήρχε η βαθιά πεποίθηση ότι όλα ξεκινούν από την οικογένεια. Είχαμε μία εξαιρετική μητέρα, που πίστευε πάρα πολύ στα δικαιώματα του παιδιού και στην προστασία του από πάσα μορφή βίας. Είχε τεράστιο κοινωνικό έργο με δράσεις σε όλη την Ελλάδα. Έφυγε δυστυχώς πιο σύντομα απ ‘ό,τι θα θέλαμε. Ως κόρη της Μαριλένας, αισθάνομαι ότι μάς άφησε σπουδαία παρακαταθήκη».
Εμφανιζόταν αυτοπροσώπως στις πιο απόμακρες περιοχές της Ελλάδας, στον Έβρο, στη Σαμοθράκη, «εκεί όπου υπήρχε και το μονοθέσιο σχολείο. Ήθελε να πάει η ίδια να δει το ένα αυτό παιδάκι, να του προσφέρει την ίδια πρόσβαση στη γνώση, στην παιδεία και στον πολιτισμό». Με τις ποικίλες δράσεις της επηρέασε θετικά τη ζωή δώδεκα χιλιάδων παιδιών σε εκατό σχολεία. Χοντρικά, πάνω από είκοσι χιλιάδες παιδιά ανά έτος επωφελήθηκαν όσο ζούσε. Επιπλέον, «έκανε πολλή δουλειά στις φυλακές, στους καταυλισμούς των Ρομά». Βρισκόταν απαρασάλευτα δίπλα στους αδύναμους της κοινωνίας.
Η πεφωτισμένη Καίτη Λασκαρίδη
Επιπλέον, η δράση της στον τομέα των Γραμμάτων αποδείχθηκε υψηλού επιπέδου. Άλλωστε το Ίδρυμα γεννήθηκε (από τον Πάνο και τη Μαριλένα το 2007) μέσα από τη Βιβλιοθήκη Καίτης Λασκαρίδη. Η Βιβλιοθήκη (έτος ιδρύσεως 1993 από τον Κωνσταντίνο Λασκαρίδη) δανείστηκε το όνομά της από μια άλλη σπουδαία κυρία, τη μητέρα των αδελφών Πάνος και Θανάσης Λασκαρίδης (Κοινωφελές Ίδρυμα Α. Κ. Λασκαρίδη). Η Καίτη αποφοίτησε από το Κολλέγιο Θηλέων και σπούδασε (σε εποχή που δεν σπούδαζαν οι γυναίκες) Οικονομικά στην Εμπορική Σχολή Πειραιά.
Το κοινωφελές έργο της ξεχώρισε αμέσως. Τη δεκαετία του 1950 ίδρυσε τη ΧΕΝ Νέου Φαλήρου για τη φροντίδα προσφύγων κοριτσιών από τη Ρουμανία, τη Ρωσία και άλλες ανατολικές χώρες. Το 1955 εξελέγη στο ΔΣ της ΧΕΝ Ελλάδος.
Πολύ αργότερα, με την προσωπική επιμέλεια της Μαριλένας, στις κόλπους της βιβλιοθήκης εισχώρησαν προσωπικότητες κύρους όπως ο Εμμανουήλ Κριαράς και η Γαλάτεια Σαράντη. Σήμερα μετράει 280.000 πολύτιμους τόμους (από τους 3000 περίπου τίτλους με τους οποίους ξεκίνησε).
Ο μεγάλος γιος της Κατερίνας Λασκαρίδη θυμάται τη γιαγιά του Μαριλένα… Αλλά και ο πατήρ Πάνος Λασκαρίδης, έδειξε ζωηρό ενδιαφέρον του για το νέο πρόγραμμα του Ιδρύματος. Μπήκε στο δωμάτιο την ώρα της συνέντευξης για μια σοφή, πατρική παραίνεση. Και μια ενδιαφέρουσα πληροφορία…
Στη Ναυτιλία
Η συζήτηση συμπεριέλαβε μοιραία και τη Ναυτιλία. Η Ελλάδα παραμένει ναυτική δύναμη. Ωστόσο, επικρατεί ευρέως μια παρερμήνευση: Ότι η Ναυτιλία χωράει τους πάντες. Όμως, άλλο θεωρία άλλο πράξη. Πολλά βιογραφικά καταλήγουν στο συρτάρι ακόμη και των μεγαλύτερων ναυτιλιακών εταιρειών του κόσμου, όπως η Laskaridis Shipping Co Ltd.. Ακόμη μία παρανόηση: «Η Ναυτιλία δεν είναι μόνο ο Εφοπλισμός ή το ship management», όπως διευκρινίζει η Σουζάνα Λασκαρίδη.
Η εταιρεία (ξεχωριστά από το Ίδρυμα) έχει φροντίσει για τον εξορθολογισμό των αντιλήψεων αλλά και την οργάνωση των ίδιων των αποφοίτων.
Η μη κερδοσκοπική πρωτοβουλία Real Time Graduates, συνιστά δωρεάν βάση δεδομένων για τους αποφοίτους του ναυτιλιακού και παραναυτιλιακού χώρου. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως το linkedin του κλάδου.
Αποτελεί ακόμη μία πρωτοπορία της Σουζάνας Λασκαρίδη. Έχει τιμηθεί με το βραβείο Νέας Γενιάς (New Generation Shipping Award) για την καινοτόμο και αναπτυξιακή δραστηριοποίησή της στη ναυτιλιακή βιομηχανία μέσω του Ομίλου Laskaridis. Ακόμη πιο πρωτοποριακή δράση έχει αναπτύξει στον τομέα της οικονομίας του θαλάσσιου περιβάλλοντος με την Blue Cycle για την οποία επίσης έχει βραβευτεί.
Η οικογένεια Λασκαρίδη έχει αποδειχθεί πολύτιμος φάρος για τους νέους της Ελλάδας.
Πληροφορίες
Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη
laskaridisfoundation.org
τηλ. 2169003700, 2169003721
Διαβάστε αναλυτικά στο mononews.gr
Διαβάστε επίσης
Ο Μάικλ Τζ. Φοξ έχει συγκεντρώσει 1 δισ. δολάρια για την έρευνα της νόσου του Πάρκινσον
