Την αξία και τα όρια του προληπτικού ελέγχου για τον καρκίνο του προστάτη, αναλύει μία νέα ανασκόπηση και τα δεδομένα που προκύπτουν μετά από 23 χρόνια ερευνών, είναι εξαιρετικά χρήσιμα.
Ο καρκίνος του προστάτη είναι ο πιο συχνός καρκίνος στους άνδρες στην Ευρώπη και μία από τις βασικές αιτίες θανάτου από καρκίνο. Καθώς η διάρκεια ζωής των ανδρών αυξάνεται και ο πληθυσμός γηράσκει, ο αριθμός των περιστατικών αναμένεται να διπλασιαστεί μέχρι το 2040. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το ζήτημα της έγκαιρης διάγνωσης αποκτά ολοένα μεγαλύτερη σημασία, καθώς η επιστημονική κοινότητα αναζητά τη σωστή ισορροπία ανάμεσα στην πρόληψη και τον κίνδυνο των περιττών ιατρικών παρεμβάσεων.
Μια νέα ανάλυση της Ευρωπαϊκής Μελέτης Τυχαίου Ελέγχου για τον Καρκίνο του Προστάτη (ERSPC), που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2025 στο έγκριτο περιοδικό New England Journal of Medicine, έρχεται να φωτίσει αυτό το ζήτημα με δεδομένα από πάνω από δύο δεκαετίες παρακολούθησης.
Η Καθηγήτρια Θεραπευτικής – Επιδημιολογίας – Προληπτικής Ιατρικής, Παθολόγος (Θεραπευτική Κλινική Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Αλεξάνδρα) Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, η Αλεξάνδρα Σταυροπούλου (Βιολόγος) και ο Θάνος Δημόπουλος (τ. Πρύτανης ΕΚΠΑ, Καθηγητής Θεραπευτικής – Ογκολογίας – Αιματολογίας, Διευθυντής Θεραπευτικής Κλινικής) συνοψίζουν τα σημαντικότερα σημεία αυτής της δημοσίευσης.
Τι έδειξε η έρευνα: Η αξία και τα όρια του προληπτικού ελέγχου για τον καρκίνο του προστάτη
Η έρευνα αυτή, που ξεκίνησε το 1993, περιέλαβε περισσότερους από 162.000 άνδρες ηλικίας 55 έως 69 ετών από οκτώ ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίοι χωρίστηκαν τυχαία σε δύο ομάδες: εκείνους που προσκλήθηκαν σε επαναλαμβανόμενο έλεγχο με τη μέτρηση του ειδικού προστατικού αντιγόνου (PSA) και εκείνους που δεν υποβλήθηκαν σε προληπτική εξέταση. Στόχος ήταν να διαπιστωθεί εάν η τακτική παρακολούθηση του PSA μειώνει τον κίνδυνο θανάτου από καρκίνο του προστάτη.
Μετά από πάνω από δύο δεκαετίες, τα αποτελέσματα δείχνουν ότι η θνησιμότητα από καρκίνο του προστάτη ήταν κατά 13% χαμηλότερη στην ομάδα που υποβλήθηκε σε έλεγχο σε σχέση με την ομάδα ελέγχου. Με άλλα λόγια, για κάθε 456 άνδρες που προσκλήθηκαν σε εξέταση, αποφεύχθηκε ένας θάνατος από τη νόσο, ενώ για κάθε 12 άνδρες στους οποίους ο καρκίνος διαγνώστηκε χάρη στον έλεγχο, ένας θάνατος αποτράπηκε. Οι αριθμοί αυτοί δείχνουν βελτίωση σε σχέση με την προηγούμενη ανάλυση της ίδιας μελέτης, η οποία είχε γίνει στα 16 χρόνια παρακολούθησης, γεγονός που σημαίνει ότι τα οφέλη του προληπτικού ελέγχου για τον καρκίνο του προστάτη, αυξάνονται όσο περνούν τα χρόνια.
Υπερδιάγνωση και υπερθεραπεία
Ωστόσο, ο έλεγχος με PSA συνδέεται με κινδύνους υπερδιάγνωσης και υπερθεραπείας. Στη μελέτη, μόνο το 16% των εξετάσεων PSA ήταν αυξημένο, ενώ από τα δείγματα που ελήφθησαν με βιοψία, μόλις ένα στα τέσσερα επιβεβαίωσε την ύπαρξη καρκίνου. Αυτό σημαίνει ότι πολλοί άνδρες υπεβλήθησαν σε επεμβατικές διαδικασίες χωρίς πραγματική ανάγκη, βιώνοντας άγχος, δυσφορία ή και επιπλοκές. Ακόμη σοβαρότερο είναι ότι ένα σημαντικό ποσοστό των καρκίνων που εντοπίστηκαν ήταν χαμηλού κινδύνου, δηλαδή μορφές της νόσου που πιθανότατα δεν θα προκαλούσαν ποτέ συμπτώματα ή θάνατο. Η υπερδιάγνωση αυτή συχνά οδηγεί σε περιττές θεραπείες, με παρενέργειες που επηρεάζουν την ποιότητα ζωής, όπως ανικανότητα ή ακράτεια.
Οι ερευνητές της ERSPC επισημαίνουν ότι μετά από είκοσι τρία χρόνια παρακολούθησης είναι ξεκάθαρο πως χρειάζεται μια πιο στοχευμένη, εξατομικευμένη προσέγγιση του προληπτικού ελέγχου για τον καρκίνο του προστάτη. Αντί για μαζικές εξετάσεις όλων των ανδρών μιας συγκεκριμένης ηλικίας, ο προληπτικός έλεγχος πρέπει να στηρίζεται στον ατομικό κίνδυνο κάθε ανθρώπου. Η ηλικία, το οικογενειακό ιστορικό, τα προηγούμενα επίπεδα PSA και οι απεικονιστικές εξετάσεις, όπως η μαγνητική τομογραφία, μπορούν να βοηθήσουν στη λήψη καλύτερων αποφάσεων.
Ο συνδυασμός αυτών των παραμέτρων, με τη βοήθεια σύγχρονων εργαλείων εκτίμησης κινδύνου, φαίνεται να μειώνει τις περιττές βιοψίες και τις διαγνώσεις καρκίνων χαμηλής επικινδυνότητας, χωρίς να θυσιάζεται η ικανότητα εντοπισμού των πιο επικίνδυνων μορφών.
Πότε πρέπει να σταματά ο προληπτικός έλεγχος για τον προστάτη
Ένα άλλο σημαντικό ερώτημα που αναδείχθηκε μέσα από τη μελέτη είναι πότε πρέπει να σταματά ο προληπτικός έλεγχος. Τα στοιχεία δείχνουν ότι το όφελος μειώνεται σημαντικά μετά τα 70 χρόνια, καθώς αυξάνονται οι πιθανότητες να πεθάνει κάποιος από άλλες αιτίες προτού ο καρκίνος του προστάτη εξελιχθεί σε απειλητικό για τη ζωή. Στην υποομάδα των ανδρών που είχαν υποβληθεί σε έλεγχο αλλά δεν είχαν διαγνωστεί με καρκίνο μέχρι περίπου τα 72 τους, παρατηρήθηκε μικρό πλεονέκτημα υπέρ όσων είχαν ελεγχθεί, το οποίο όμως εξασθένισε σταδιακά μέσα στην επόμενη δεκαετία. Έτσι, οι ερευνητές καταλήγουν ότι η συνέχιση του ελέγχου σε μεγαλύτερες ηλικίες πρέπει να εξετάζεται κατά περίπτωση, ανάλογα με τη γενική κατάσταση υγείας και το προσδόκιμο ζωής κάθε άνδρα.
Ο προληπτικός έλεγχος με PSA
Η τελική εικόνα που προκύπτει από την εικοσιτριετή ευρωπαϊκή μελέτη είναι ότι ο προληπτικός έλεγχος με PSA μπορεί πράγματι να σώσει ζωές, αλλά όχι χωρίς κόστος. Η πιθανότητα να προληφθεί ο θάνατος ενός άνδρα από καρκίνο του προστάτη είναι υπαρκτή, αλλά σε απόλυτους αριθμούς μικρή. Παράλληλα, εκατοντάδες άλλοι άνδρες θα υποβληθούν σε εξετάσεις και θεραπείες που ίσως δεν ήταν απαραίτητες. Το μήνυμα των ερευνητών δεν είναι να εγκαταλειφθεί ο προληπτικός έλεγχος, αλλά να γίνει πιο στοχευμένος και πιο προσαρμοσμένος στις ανάγκες του καθενός.
Οι διεθνείς οδηγίες
Σήμερα, οι διεθνείς οδηγίες συστήνουν στους άνδρες ηλικίας 50 έως 69 ετών να συζητούν με τον γιατρό τους πριν αποφασίσουν αν θα υποβληθούν σε εξέταση PSA, αφού ενημερωθούν πλήρως για τα πιθανά οφέλη και τους κινδύνους. Η τεχνολογία δίνει πλέον τη δυνατότητα για πιο ακριβή διάγνωση και οι θεραπείες είναι λιγότερο επιβαρυντικές, όμως η βασική αρχή παραμένει: η πρόληψη είναι πολύτιμη μόνο όταν εφαρμόζεται με μέτρο και σύνεση. Ο στόχος δεν είναι να ανιχνεύουμε κάθε καρκίνο, αλλά να προλαμβάνουμε εκείνους που πραγματικά απειλούν τη ζωή, με τον μικρότερο δυνατό κίνδυνο για τον ίδιο τον άνθρωπο.
Roobol MJ, de Vos II, Månsson M, Godtman RA, Talala KM, den Hond E, Nelen V, et al. “European Study of Prostate Cancer Screening — 23-Year Follow-up.” New England Journal of Medicine, Vol. 393, No. 17 (Oct. 29, 2025). DOI: 10.1056/NEJMoa2503223
photo shutterstock
Διαβάστε επίσης
Τι κερδίζουμε όταν αφήνουμε το κινητό κάτω; Οδηγός ψηφιακής αποτοξίνωσης
Αναψυκτικά, αλκοόλ και ενεργειακά ποτά: Οι κρυφοί εχθροί του εγκεφάλου
