Τι είναι η Λειτουργική Υποθαλαμική Αμηνόρροια – Ο ενδοκρινολόγος και πρόεδρος του ΕΟΦ εξηγεί

Η υποθαλαμικού τύπου αμηνόρροια (Functional Hypothalamic Amenorrhea – FHA) είναι μια μορφή δευτερογενούς αμηνόρροιας, κατά την οποία οι γυναίκες που είχαν προηγουμένως περίοδο, την χάνουν για πάνω από 3 μήνες.

Αυτό συμβαίνει επειδή ο υποθάλαμος, το τμήμα του εγκεφάλου, που ελέγχει τη ρύθμιση της αναπαραγωγής, σταματά να παράγει τη σωστή ορμόνη (GnRH), με αποτέλεσμα να μειώνονται οι ορμόνες της αναπαραγωγής (FSH, LH, οιστρογόνα) που στέλνουν σήμα στις ωοθήκες για την παραγωγή ωοθυλακίων και να ξεκινήσει η περίοδος.

Βασικά αίτια είναι το θερμιδικό έλλειμμα και η έντονη σωματική άσκηση. Θερμιδικό έλλειμμα (χαμηλή ενεργειακή διαθεσιμότητα) ονομάζουμε την κατάσταση στην οποία το σώμα λαμβάνει λιγότερες θερμίδες απ’ όσες καταναλώνει, μπαίνει δηλαδή σε κατάσταση επιβίωσης. Η αναπαραγωγή θεωρείται μη απαραίτητη λειτουργία, και το σώμα την αναστέλλει. Το χάσμα ανάμεσα στην πρόσληψη και την δαπάνη ενέργειας (θερμιδικό έλλειμμα) οδηγεί σε μείωση της λεπτίνης, αύξηση του κορτιζόλης και άλλες μεταβολές που καταστέλλουν την GnRH. Έπειτα η υπερβολική άσκηση, ιδίως σε αθλήτριες με χαμηλό σωματικό λίπος, είναι συχνή αιτία από μόνη της, άσχετα με το θερμιδικό έλλειμμα. Το σώμα αντιλαμβάνεται την πρόκληση ως σημαντικό στρες και καταστέλλει τη λειτουργία της GnRH.

Ο συνδυασμός θερμιδικού ελλείμματος και έντονης άσκησης, ο οποίος είναι πολύ συχνός, πολλαπλασιάζει τον κίνδυνο (όπως συμβαίνει στην «female athlete triad» ή το ευρύτερο σύνδρομο RED-S, Relative Energy Deficiency in Sport). Άλλα αίτια/παράγοντες είναι το χρόνιο ψυχολογικό στρες, η απώλεια βάρους (10–15% του σωματικού βάρους), οι διατροφικές διαταραχές όπως η νευρογενής ανορεξία, καταστάσεις οι οποίες μπορούν αυτοτελώς να συμμετέχουν σημαντικά στη FΗΑ.

Η διάγνωση για την Λειτουργική Υποθαλαμική Αμηνόρροια είναι διάγνωση εξ αποκλεισμού: πρώτα αποκλείονται άλλες αιτίες όπως εγκυμοσύνη, θυροειδικές διαταραχές, όγκοι υπόφυσης κ.α.

•Ιατρικό ιστορικό & φυσική εξέταση

•Εξετάσεις αίματος: οιστρογόνα, FSH, LH, προλακτίνη, έλεγχος θυρεοειδικής λειτουργίας, γενική αίματος, βιοχημικός έλεγχος κτλ.

•Μαγνητική της υπόφυσης (αν υπάρχουν νευρολογικά συμπτώματα)  .

•Αξιολόγηση κατάθλιψης/διατροφικών διαταραχών ή έντονου στρες και παραπομπή σε ψυχολόγο ή ψυχίατρο εάν απαιτείται.

Η βασική αντιμετώπιση για την Λειτουργική Υποθαλαμική Αμηνόρροια είναι lifestyle πρώτα —στις περιπτώσεις FHA δεν βοηθούν μόνο οι ορμόνες:

– Αύξηση πρόσληψης θερμίδων και σταδιακή επαναφορά βάρους

– Επίσης σημαντικά, πρόσληψη πρωτεϊνών, βιταμινών, σιδήρου, ασβεστίου και βιταμίνης D.

– Περιορισμός προπονήσεων, χαλάρωση του έντονου προγράμματος για να επιτρέψει επαναφορά της περιόδου.

– Ψυχολογική υποστήριξη, γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία (CBT) όπου χρειάζεται – έχει αποδειχθεί ότι βοηθάει ακόμη και χωρίς έξτρα αύξηση βάρους.

– Από μόνη της, δεν επαρκεί. Για παράδειγμα, τα αντισυλληπτικά δεν βελτιώνουν την οστική πυκνότητα και μπορεί να «μασκαρεύουν» το πρόβλημα.

– Έλεγχος οστικής πυκνότητας, χορήγηση ασβεστίου και βιταμίνης D, καθώς η υποοιστρογοναιμία αυξάνει τον κίνδυνο οστεοπενίας/οστεοπόρωσης.

•Υποοιστρογονισμός → μειωμένη οστική πυκνότητα, αυξημένος κίνδυνος καταγμάτων και μακροπρόθεσμα οστεοπόρωσης. Έχει επίσης βρεθεί αυξημένος καρδιαγγειακός κίνδυνος σε γυναίκες με FHA.

•Γονιμότητα: χωρίς περίοδο, δεν υπάρχει ωορρηξία – δηλαδή περιορισμένη ή καθόλου δυνατότητα εγκυμοσύνης.

•Ψυχική υγεία: άγχος, κατάθλιψη, διαταραγμένη σχέση με το σώμα και την τροφή.

•Αθλητικές επιδόσεις: το σύνδρομο RED-S μπορεί να επηρεάσει και εξουθενώσει το σώμα ακόμα και σε αθλήτριες υψηλού επιπέδου.

Η ιστορία της Cynthia Donovan, διαιτολόγου, που έχασε την περίοδό της λόγω έντονης δίαιτας και άσκησης για τον γάμο της — και τελικά αποκαταστάθηκε μετά από αλλαγή διατροφής και άσκησης, και αργότερα απέκτησε παιδιά   — δείχνει ότι η αλλαγή τρόπου ζωής μπορεί να φέρει ουσιαστική ανάρρωση μετά την αμηνόρροια.

Ο υποθάλαμος στέλνει λάθος σήμα λόγω ελλειμματικής τροφής ή υπερβολικής άσκησης, και η περίοδος σταματάει.

Το σώμα θέλει να επιβιώσει και αναστέλλει τις λειτουργίες που δεν είναι απαραίτητες, όπως η αναπαραγωγή.

Όταν σταματάει η περίοδος για περισσότερο από 3 μήνες και άλλες ασθένειες έχουν αποκλειστεί.

Τρώμε πιο θρεπτικά και περισσότερα από πριν, μειώνουμε την έντονη άσκηση, διαχειριζόμαστε το στρες, και υποστηριζόμαστε ψυχολογικά αν χρειάζεται. Οι ορμόνες δεν αρκούν μόνες τους.

Για να προστατεύσουμε τα οστά μας, τη διάθεσή μας, τη γονιμότητά μας — και τελικά την υγεία μας μακροπρόθεσμα.

Σπύρος Θ. Σαπουνάς, MD, Phd

Ενδοκρινολόγος-Διαβητολόγος

Πρόεδρος Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων

photo shutterstock