Πολυβραβευμένος και διεθνώς αναγνωρισμένος. O Χριστόδουλος Στεφανάδης, πνεύμα ανήσυχο, άνθρωπος που αγαπάει τον τόπο του και την επιστήμη του. Συχνά στα λεγόμενά του αναφέρει τον παράγοντα τύχη. Όμως μόνο η τύχη δεν αρκεί, για να φέρει αποτέλεσμα. Από πίσω κρύβεται μόχθος και αστείρευτη αγάπη.
Τον γνωρίσαμε ως καθηγητή καρδιολογίας, πλέον είναι και βουλευτής Σάμου της Νέας Δημοκρατίας.
Τι δεν φαίνεται με την πρώτη ματιά; Η τρυφερότητα, ο ρομαντισμός του και το χιούμορ του, που «τα σπάει». Με τους φίλους είναι απλά ο Χριστόδουλος. Με τους, δε, ασθενείς έχει τον τρόπο του. Με ήρεμη φωνή μπορεί να σου πει το πιο δύσκολο πράγμα. «Μην ανησυχείς, θα πάνε όλα καλά», λέει κι εσύ, απλά, τον πιστεύεις…
Και όχι, το κείμενο που ακολουθεί δεν είναι άλλη μια «αγιογραφία», αλλά η αποτύπωση της ιστορίας ενός ανθρώπου που εμπνέει, σε μια εποχή που έχουμε ανάγκη από πρότυπα περισσότερο από ποτέ.
Από την Ικαρία, το πολυαγαπημένο του νησί και τόπο καταγωγής του, μέχρι τις διεθνείς επιστημονικές «πίστες» και τα έδρανα του Κοινοβουλίου. Είτε με κυριλέ κοστούμι, είτε με την άσπρη ιατρική μπλούζα, είτε με ένα απλό μακό γεμάτο γράσα, από την ενασχόλησή του με τις μηχανές σκαφών – μεγάλος έρωτάς του η μηχανολογία. Όπως και η θάλασσα άλλωστε.
«Το βουνό απέναντι από το πατρικό μου σπίτι στο νησί, η θάλασσα η γαλάζια, ο ουρανός, αυτά έχουν εντυπωθεί βαθιά στη μνήμη από τότε που θυμάμαι τον κόσμο και με ακολουθούν μέχρι σήμερα. Με εμπνέουν και στη δημιουργία, στην όποια δημιουργία, και στη ζωή γενικά», λέει ο διαπρεπής καθηγητής.
Τα πέτρινα χρόνια
Μοναχοπαίδι ενός ναυτικού (και στη συνέχεια μετανάστη στην Αμερική) και μιας δασκάλας, όταν ήταν μικρός ονειρευόταν να δουλέψει στα καράβια ως μηχανικός ή ως καπετάνιος. Στο χωριό του δεν είχε συγκοινωνία, δεν είχε αυτοκίνητα, δεν είχε ηλεκτρικό ρεύμα, δεν είχε μονάδες υγείας και το καράβι πήγαινε μία φορά την εβδομάδα. Ο ίδιος, όταν μιλάει για εκείνη την εποχή, κάνει λόγο για πέτρινα χρόνια. Παρόλα αυτά έχει πολλές ευχάριστες αναμνήσεις.
Όπως το παιχνίδι στην άμμο με μια αυτοσχέδια μπάλα από κουρέλια. Ή ο πετροπόλεμος, «αν ξυρίσω τα μαλλιά μου, θα δείτε ότι στο κεφάλι μου υπάρχουν ουλές από τις πέτρες», λέει γελαστά.
Συγκινείται, όταν μιλά για τη μητέρα του. «Από εκείνη πήρα βασικές αρχές, τι σημαίνει ηθικό, τι σημαίνει στόχος, τι σημαίνει γενικά τρόπος ζωής. Αυτό με βοήθησε πολύ και το είδα μετά, στα επόμενα χρόνια. Έμαθα να εκτιμώ τις αξίες και τους άξιους. Έμαθα ότι πρέπει να βάλεις έναν στόχο και να τον κυνηγάς αμετακίνητα. Αυτό έκανα και ίσως η τύχη, ίσως οι συγκυρίες, μου βγήκε», λέει ο κ. Χριστόδουλος Στεφανάδης.
Τελείωσε το δημοτικό και τις τρεις τάξεις του γυμνασίου στο σχολείο, που υπήρχε στο χωριό του, σε μία εποχή που η απομόνωση ήταν βασικό στοιχείο της ζωής του νησιού. Σε ηλικία 14 ετών ήρθε στην Αθήνα μόνος του, κάτι που σήμερα, στα χρόνια της γονεϊκής υπερπροστασίας, φαντάζει αδιανόητο…
Η ζωή στην Αθήνα
Νοίκιασε ένα δωμάτιο στον Βύρωνα, σε ένα παλιό σπίτι με κοινή αυλή. Γράφτηκε στην τετάρτη τάξη του Γυμνασίου. Το στάδιο της προσαρμογής ήταν εξαιρετικά δύσκολο για εκείνον. Το επίπεδο γνώσεων, που είχε από την Ικαρία, ήταν πολύ πίσω από αυτό που συνάντησε στην Αθήνα. Το ίδιο συνέβαινε και με τη γενικότερη κοινωνική κουλτούρα του χωριού, που κουβαλούσε μέσα του.
«Έμενα σε ένα παλιό σπίτι, σπίτι κατ’ ευφημισμόν, χωρίς θέρμανση, ας πούμε παράγκα. Τα πρώτα χρόνια ήταν εξαιρετικά δύσκολα. Ξέρετε, ένας που έρχεται απ’ την επαρχία, με παραστάσεις πρωτόγονες θα έλεγα, και προσπαθεί να συνεργαστεί με παιδιά, τα οποία μεγαλώσανε μέσα στην πρωτεύουσα, είναι πολύ δύσκολο. Δηλαδή πέφτεις και θύμα ειρωνείας, θύμα… γενικά, δεν μπορεί να σε δεχτεί μια κοινότητα παιδιών, που έχει μάθει να πηγαίνει στον κινηματογράφο, να παίζει μπάσκετ, να παίζει βόλεϊ, αυτά τα πράγματα ήταν άγνωστα για την Ικαρία. Αλλά σιγά σιγά προσαρμόστηκα.
Εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν κινητά. Επικοινωνούσες δι’ αλληλογραφίας ή πήγαινες στον ΟΤΕ για να κάνεις κλήση, ολόκληρη διαδικασία. Αυτό φαίνεται αστείο για τα παιδιά τα σημερινά, αλλά όλα αυτά σου δημιουργούν μια αυτοπεποίθηση, αφού επιβίωσες απ’ αυτή την κατάσταση και έκανες τα σχέδιά σου, τα οποία ευοδώθηκαν συν τω χρόνω, νομίζω βοήθησε ώστε να κάνεις κάτι καλύτερο μετά στη ζωή σου».
Τελειώνοντας την έκτη τάξη του Γυμνασίου, έδωσε εξετάσεις και πέρασε στην Ιατρική Σχολή Αθήνας, από όπου αποφοίτησε σε έξι χρόνια.
Υπηρέτησε περίπου τρία χρόνια στο Πολεμικό Ναυτικό, σε νοσοκομεία, υπηρεσίες και πλοία. Εκεί του δόθηκε η ευκαιρία να αποκτήσει και ιατρικές εμπειρίες, που τον βοήθησαν να προσανατολιστεί, όσον αφορά στην ιατρική ειδικότητα.
Ο γιατρός των φτωχών
Ειδικεύθηκε στην καρδιολογία, μία ειδικότητα που δίνει τη δυνατότητα να ασκηθεί η κλινική ιατρική αλλά και η επεμβατική, προσφέροντας παράλληλα απεριόριστες δυνατότητες για έρευνα. Πριν κάνει την ειδικότητα της καρδιολογίας, τελείωσε την ειδικότητα της παθολογίας και την κατοχύρωσε με εξετάσεις.
Εργάστηκε στο ΙΚΑ ως οικογενειακός γιατρός και περιέφερε την αγάπη για τον άρρωστο σε φτωχές συνοικίες της Αθήνας και σε περιθωριακά ιατρεία του ΙΚΑ. Εκεί αποκόμισε τραυματικές εμπειρίες, που αφορούσαν στο επίπεδο νοσηλείας αυτών, που δεν είχαν τους οικονομικούς πόρους να προσεγγίσουν υψηλού επιπέδου νοσηλευτικά ιδρύματα.
Η αγάπη για την Καρδιολογία
Στην Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική του Ιπποκράτειου νοσοκομείου εργάστηκε με πολύ σημαντικές προσωπικότητες του καρδιολογικού χώρου, που τον ενέπνευσαν και σφράγισαν την παραπέρα πορεία του. Το ίδιο συνέβη και στο Οχάιο των Ηνωμένων Πολιτειών, όπου εργάστηκε σε μεγάλο καρδιολογικό κέντρο.
Με την επιστροφή του στο Ιπποκράτειο, εφάρμοσε για πρώτη φορά στην Ελλάδα την αγγειοπλαστική των στεφανιαίων αρτηριών, αρχίζοντας παράλληλα μία ενθουσιώδη έντονη και συνεχή ερευνητική προσπάθεια με εκλεκτούς συνεργάτες. Από αυτή την ερευνητική προσπάθεια προέκυψαν νέες γνώσεις στην Παθοφυσιολογία του καρδιακού συστήματος και νέες θεραπευτικές προσεγγίσεις στην επεμβατική καρδιολογία και στην επεμβατική ηλεκτροφυσιολογία.
Σε μία εποχή, που οι ελληνικές δημοσιεύσεις στον ιατρικό τύπο ήταν πολύ περιορισμένες, κατάφερε με τους συνεργάτες του να δημοσιεύει συνεχώς επιστημονικές εργασίες σε έγκυρα διεθνή ιατρικά περιοδικά. Αυτό έγινε εφικτό χωρίς καμία κρατική χρηματοδότηση, αλλά με βασικό μοχλό τον ενθουσιασμό και τη δίψα για την αποκάλυψη νέας γνώσης.
Στην Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική εξάντλησε όλη την ακαδημαϊκή ιεραρχία (λέκτορας – επίκουρος καθηγητής – αναπληρωτής καθηγητής – καθηγητής) και, τελικά, έγινε διευθυντής. Παράλληλα αντιπρόεδρος για τέσσερα χρόνια και πρόεδρος για ακόμη τέσσερα χρόνια της Ιατρικής Σχολής Αθήνας.
Οι επώνυμοι φίλοι και ασθενείς
Μέσα από τη μακροχρόνια άσκηση της κλινικής και της επεμβατικής καρδιολογίας συνέβαλε στη θεραπεία χιλιάδων ασθενών. Οι περισσότεροι από αυτούς ανώνυμοι, αλλά και πάρα πολύ επώνυμοι.
Είχε την τύχη να γνωρίσει τον εθνάρχη Κωνσταντίνο Καραμανλή, τον Γεώργιο Ράλλη, τον Μιλτιάδη Έβερτ και πολλούς άλλους, από όλο το πολιτικό φάσμα. Επίσης γνώρισε τον μακαριστό Χριστόδουλο, τους μεγάλους συνθέτες Μίκη Θεοδωράκη και Μάνο Χατζηδάκη και πολλούς άλλους από τον κόσμο της Επιστήμης, του Πνεύματος και της Τέχνης.
Όπως λέει, νιώθει τυχερός που από όλους αυτούς εισέπραξε πολύτιμες εμπειρίες, που τον έκαναν να αισθάνεται περήφανος που είναι Έλληνας.
Θυμάται ακόμη την απάντηση, που του έδωσε ο Μάνος Χατζηδάκις, όταν τον ρώτησε ως νεαρός, άπειρος βοηθός, γιατί δεν ασχολείται με την πολιτική, ενώ είναι φίλος του ο Κωνσταντίνος Καραμανλής. «Δεν θέλω να εκποιήσω το έργο, το οποίο έχω κάνει», του είχε πει ο αξέχαστος Μάνος Χατζηδάκις.
Το πλούσιο ερευνητικό έργο
Ο κ. Στεφανάδης θεωρείται ένας από τους πιο σπουδαίους ερευνητές παγκοσμίως. Από την ερευνητική διαχρονική του προσπάθεια έχουν προκύψει και εφαρμοστεί στην κλινική πράξη δέκα νέες θεραπευτικές τεχνικές (stent, καθετήρες κτλ), που βασίζονται σε ειδικούς καρδιακούς καθετήρες, που σχεδίασε ο ίδιος με τους συνεργάτες του.
«Για να καθετηριάσουμε την καρδιά, δηλαδή να βάλουμε έναν καθετήρα – καθετήρες είναι αυτά τα σωληνάκια, που τα βάζουμε μέσα από μια περιφερική αρτηρία ή φλέβα και ή φωτογραφίζουμε ή παίρνουμε πιέσεις ή κάνουμε έγχυση σκιαγραφικού για να δούμε τα στεφανιαία – κάνουμε διάγνωση ή θεραπεία απ’ έξω, χωρίς να ανοίξουμε το στήθος του ασθενούς.
Αυτοί οι καθετήρες ήταν προσχηματισμένοι, δηλαδή το βάζεις και προσπαθείς να πάει στη θέση που θέλεις να πάει, με το σχήμα που έχει. Εμείς σκεφτήκαμε και εξελίξαμε τους πηδαλιουχούμενους καθετήρες.
Να βάλεις ένα καθετηράκι μέσα στην καρδιά και από εξωτερικά να το πηδαλιουχήσεις. Το ερέθισμα έρχεται από τις βάρκες, από τα πηδάλια των πλοίων, δηλαδή να μπορείς να το καθοδηγήσεις, τι πιο απλό; Ε, αυτό δεν υπήρχε και το προτείναμε εμείς και κάναμε πάρα πολλές δημοσιεύσεις.
Τώρα βέβαια είναι στην καθ’ ημέρα πράξη, ειδικά στην ηλεκτροφυσιολογία, δηλαδή αυτοί που κάνουνε τις θεραπευτικές επεμβάσεις στην κολπική μαρμαρυγή, στις αρρυθμίες, σ’ αυτά, έχουν τέτοιους καθετήρες. Εμείς τότε δεν κοιτάζαμε εμπορικά το θέμα. Όταν τα γράφαμε, βιαζόμαστε να τα δημοσιεύσομε κι όταν δημοσιεύσεις κάτι, δεν μπορεί να έχει οικονομικό όφελος για σένα, δεν μπορείς να κάνεις πατέντα. Αν το κάναμε τώρα, ίσως να είχαμε άλλη προσέγγιση, αλλά τότε θέλαμε με πάθος να δημοσιεύουμε», θυμάται.
Με την ιδέα των πηδαλιουχούμενων (steerable) καρδιακών καθετήρων, οι οποίοι για πρώτη φορά εφαρμόστηκαν στην εκτέλεση στεφανιογραφιών, αγγειοπλαστικών, τοποθέτησης stent, βηματοδότησης της καρδιάς και εκτέλεσης ηλεκτροφυσιολογικών μελετών, μετρήθηκε για πρώτη φορά η θερμοκρασία των αθηρωματικών βλαβών των στεφανιαίων αρτηριών και ξεκίνησε η τεχνική της στεφανιαίας θερμογραφίας, που εκτιμάται ότι θα συμβάλει στο μέλλον στην έγκαιρη διάγνωση των επικίνδυνων αθηρωματικών πλακών, που προκαλούν οξέα στεφανιαία σύνδρομα.
Επινόησε και δοκίμασε με την ομάδα του ένα νέο τύπο stent, καλυμμένο με αυτόλογο μόσχευμα (φλέβα ή αρτηρία από τον ίδιο τον ασθενή). Αυτή η ιδέα και εφαρμογή αποτέλεσε τον προπομπό των σημερινών stents, που είναι επικαλυμμένα με φάρμακο (drug eluting stent). Στο πεδίο αυτό για την πρόληψη της επαναστένωσης μετά την αγγειοπλαστική, δοκιμάσανε ένα νέο καθετήρα εκχύσεως φαρμακευτικών ουσιών.
Επίσης, για πρώτη φορά για τη θεραπεία της ανθεκτικής αρτηριακής υπέρτασης εφαρμόσανε τη λεγόμενη χημική απονεύρωση των νεφρικών αρτηριών, χρησιμοποιώντας ειδικό καθετήρα που κατασκεύασαν και ειδική νευροτοξική ουσία.
Στον τομέα της παθοφυσιολογίας μετρήσανε για πρώτη φορά in vivo σε άνθρωπο, με ειδικό καθετήρα, την ελαστικότητα της αορτής και τη λειτουργικότητα του αριστερού κόλπου της καρδιάς.
Παράλληλα με όλα αυτά, ήταν επικεφαλής μεγάλου αριθμού ερευνητικών εργασιών στην επιδημιολογία, στη μακροβιότητα, στη διατροφή, στους παράγοντες κινδύνου καρδιαγγειακών νοσημάτων κ.ά.
Από την διαχρονική ερευνητική του προσπάθεια έχουν προκύψει μέχρι τώρα 1.560 πλήρεις δημοσιεύσεις στα μεγαλύτερα έγκυρα διεθνή περιοδικά, περισσότερες από 3.500 ανακοινώσεις στα μεγαλύτερα ιατρικά συνέδρια και περισσότερες από 300 ομιλίες μετά από πρόσκληση στο εξωτερικό, στις οποίες ο ίδιος με τους συνεργάτες του παρουσίασαν το ερευνητικό τους έργο.
Οι αντικειμενικοί αυτοί δείκτες τον κατατάσσουν στις πρώτες θέσεις διαχρονικά και παγκοσμίως μεταξύ των ερευνητών. Όσον αφορά στην καρδιολογία, κατατάσσεται στην πρώτη θέση των ερευνητών παγκοσμίως, με τις περισσότερες δημοσιευμένες εργασίες την τελευταία εικοσαετία.
Μία από τις πιο σημαντικές αναγνωρίσεις είναι το βραβείο του Simon Dack από το American College of Cardiology, το οποίο δίδεται στον επιστήμονα με την πιο σημαντική προσφορά στα επιστημονικά περιοδικά του Αμερικανικού Κολλεγίου Καρδιολογίας. Επιπλέον έχει λάβει από το Πανεπιστήμιο Αθηνών τον ύψιστο τίτλο του Επίτιμου Καθηγητή.
Όλες αυτές τις νέες τεχνικές, που ανέπτυξε με την ομάδα του, τις έχουν παρουσιάσει/εξηγήσει/εισαγάγει στη Γαλλία, στο Ισραήλ, στην Ινδία, στην Ισπανία και αλλού.
«Το τελευταίο χρονικό διάστημα ασχολούμαι με την εξέλιξη μίας νέας ιδέας, που αφορά στην κατασκευή συσκευής υποβοήθησης της κυκλοφορίας του αίματος, η οποία παίρνει ενέργεια για τη λειτουργία της από το αναπνευστικό σύστημα. Για αυτή την τελευταία επινόηση κατοχύρωσα ευρωπαϊκό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας», μας λέει ο κ. Στεφανάδης.
Η μελέτη της Ικαρίας
Ειδική αναφορά κάνει στη μελέτη της Ικαρίας, γνωστή και πολυσυζητημένη διεθνώς. Η συγκεκριμένη μελέτη εξετάζει τους παράγοντες της μακροβιότητας στο νησί της Ικαρίας, που αποτελεί μία από τις πέντε περιοχές του πλανήτη, που χαρακτηρίζονται μπλε ζώνες, περιοχές του πλανήτη, δηλαδή, με τους μακροβιότερους κατοίκους. Οι άλλες περιοχές είναι η Σαρδηνία στην Ιταλία, η Καλιφόρνια στις ΗΠΑ, η Οκινάουα στην Ιαπωνία και η Κόστα Ρίκα.
«Να έχει μια περιοχή έναν κλειστό πληθυσμό, που ζει πολλαπλάσια, δηλαδή τα ποσοστά των υπερηλίκων ανθρώπων άνω των 90 να είναι δεκαπλάσια από ό,τι σε άλλες περιοχές, δεν είναι τυχαίο», σχολιάζει.
Από τη μελέτη αυτή μέχρι στιγμής έχουν προκύψει πάνω από 20 πλήρεις δημοσιεύσεις σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά και πάνω από 100 ανακοινώσεις στα μεγαλύτερα διεθνή συνέδρια.
Στο πλαίσιο της μελέτης ίδρυσε το Ερευνητικό Ινστιτούτο για τη Μελέτη της Μακροζωίας και των Ασθενειών του Γήρατος, με στόχο τη διαχρονική επιδημιολογική έρευνα των παραγόντων, που συνδέονται με τη μακροζωία και την ευζωία.
Ενασχόληση με τα κοινά
Ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος στην Κωνσταντινούπολη του απένειμε τον τίτλο «Άρχων Οφικιάλιος», για την ενασχόλησή του με τα κοινά.
«Μπορεί ίσως να διερωτηθεί κάποιος πώς γίνεται ένας άνθρωπος με μία – θέλω να πιστεύω – επιτυχημένη καριέρα στον ιατρικό χώρο, να ασχοληθεί με την πολιτική. Όπως είπε χαρακτηριστικά ο Περικλής: «τόν μηδέν τούτων μετέχοντα οὐκ ἀπράγμονα ἀλλ’ ἀχρεῖον νομίζομεν». Μου έκαναν την τιμή να με εκλέξουν στο ελληνικό κοινοβούλιο οι πατριώτες μου στον Νομό της Σάμου. Εκεί ήταν η επιθυμία μου να πολιτευτώ, στην πατρίδα μου, αφού σκοπός μου ήταν και είναι η προώθηση με όλες τις δυνάμεις μου των προβλημάτων, που ταλανίζουν τον ακριτικό αυτό λαό… και είναι πολλά αυτά τα προβλήματα».
Η λατρεία για τις μηχανές
Ο κ. Στεφανάδης έχει ένα πολύ γεμάτο πρόγραμμα καθημερινά, αλλά πάντα βρίσκει χρόνο για να ασχοληθεί με το αγαπημένο του χόμπι, που δεν είναι άλλο από τις… μηχανές. Τις μηχανές θαλάσσης, τις ντίζελ μηχανές συγκεκριμένα. Από τότε που θυμάται τον εαυτό του ασχολιόταν με τις βάρκες και με τις μηχανές τους. Ο ίδιος λέει ότι είναι ο δικός του τρόπος για να χαλαρώνει, να εμπνέεται, να δημιουργεί – εξ’ού και η κατασκευή των πηδαλιουχούμενων (steerable) καρδιακών καθετήρων, που αναφέραμε πιο πάνω.
Τα τελευταία χρόνια διατηρεί μια αποθήκη γεμάτη μηχανές από βάρκες και σκάφη φίλων και γνωστών και πού τον χάνεις, πού τον βρίσκεις, εκεί επιλέγει να περνά τον ελεύθερο χρόνο του.
Λίγο πριν τον αποχαιρετήσουμε, συνεχίζει τις εξομολογήσεις: «Αναλογιζόμενος ποιο υπήρξε το βασικό μου κίνητρο στην ερευνητική προσπάθεια, πιστεύω ότι η στενή επαφή μου με τη θάλασσα, που σημάδεψε τα πρώτα χρόνια της ζωής μου και ακόμη με ενθουσιάζει, καθώς και η αγάπη μου για την τεχνολογία, και κυρίως τις μηχανές εσωτερικής καύσης, ήταν οι δύο βασικοί μοχλοί.
Η θάλασσα, από όπου ξεκίνησε η ζωή στον πλανήτη και που μπορεί κάποιος να την παρομοιάσει με το υγρό στοιχείο, που αποτελεί το βασικό συστατικό του ανθρωπίνου σώματος και βέβαια του κυκλοφορικού συστήματος».
Οι μηχανές, που η λειτουργία τους σε πολλές περιπτώσεις προσομοιάζει με την καρδιακή λειτουργία και γενικότερα τη λειτουργία του καρδιαγγειακού συστήματος…
Αναλογιζόμενος τα πέτρινα χρόνια που έζησα στο χωριό μου και που με σημάδεψαν ανεξίτηλα, και βλέποντας την όποια εξέλιξη ή το όποιο έργο έχω επιτύχει, νομίζω ότι ίσως υπερέβη τις αρχικές προσδοκίες μου.
Μία συμβουλή για τα νέα παιδιά και τους νέους επιστήμονες: Βάλτε στόχους, όσο υψηλοί και εάν φαίνονται. Μπορεί να μην τους επιτύχετε συνολικά αλλά, σε κάθε περίπτωση, θα φτάσετε σε ένα σημείο πολύ ψηλότερο από αυτό που ξεκινήσατε».
Πηγή: mononews.gr
Διαβάστε επίσης
Παιδίατροι και γονείς συζητούν για τον Διαβήτη τύπου 1 στην εφηβεία
