Το 1/4% του πληθυσμού έχει εμφανίσει νευρική ανορεξία τουλάχιστον μια φορά κατά τη διάρκεια της ζωής του. Όταν η ανορεξία έρχεται στη ζωή του ασθενή εξυπηρετεί ένα βασικό στόχο, μας λέει η Μαρία Τσιάκα, Πρόεδρος του Ελληνικού Κέντρου Διατροφικών Διαταραχών. Τη διαχείριση των δύσκολων συναισθημάτων όπως άγχος, πόνος, θυμός, απογοήτευση, πικρία κ.τλ. Δηλαδή, ο περιορισμός της τροφής αποσκοπεί στην επίλυση κάποιων προβλημάτων, μόνο που στην πορεία δημιουργεί περισσότερα. Αρχικά, η ανορεξία λειτουργεί ως ασπίδα και φίλτρο όλο αυτών των οδυνηρών συναισθημάτων ή και εμπειριών. Αυτό είναι το αρχικό κίνητρο και αποτέλεσμα του υποσιτισμού αφού τα «παγώνει» όλα με ένα «μαγικό» τρόπο!
Η τροφή καταλήγει να γίνει απειλητική καθώς κάθε φόρα που το άτομο πρέπει να φάει κάτι, το οποίο θεωρείται παχυντικό, ο «θόρυβος» που προέρχεται από τον καταιγισμό των απαξιωτικών σκέψεων είναι τόσο έντονος που σταματά μόνο όταν υπάρξει αποχή από την τροφή. Φανταστείτε πως και μόνο στη θέα της, οι ασθενείς μπαίνουν σε πανικό ακριβώς όπως κάποιος δέχεται επίθεση από φίδι. Κατά συνέπεια όσο περισσότερο η/ο ασθενής αποφεύγει την τροφή ή κινείται στην σφαίρα των «ασφαλών τροφών», τόσο βιώνει λιγότερο άγχος και μεγαλύτερη ηρεμία.
Αν παρεμπιπτόντως ενδώσει και καταναλώσει κάτι «απαγορευμένο», τότε η σκέψη που πυροδοτείται είναι ότι η τροφή προκαλεί «αιφνίδια πάχυνση», η οποία συνοδεύεται από συναισθήματα ενοχής, αηδίας, απελπισίας και προσωπικής αποτυχίας. Κατά συνέπεια μέσα στο πλαίσιο της αποφυγής ή της κάθαρσης από την τροφή, η ασθένεια εξελίσσεται βάζοντας τον ασθενή σε καταστροφικές συμπεριφορές που είναι άκρως εθιστικές βιολογικά άλλα ταυτόχρονα έρχονται να βελτιώσουν τη διάθεσή του. Με απλά λόγια πολλές συμπεριφορές της ανορεξίας συνδέονται με την απελευθέρωση των ενδορφινών και το σύστημα επιβράβευσης του εγκέφαλου. Για παράδειγμα, η υπεράσκηση είναι καταστροφική για έναν οργανισμό υποσιτισμένο, παρ’ όλα αυτά το σώμα εκκρίνει ενδορφίνες και ντοπαμίνη γι’ αυτό το λόγο ο ασθενής αδυνατεί να σταματήσει να ασκείται υπερβολικά.
Όμως η μετεξέλιξη της νόσου επηρεάζει την βιολογία του εγκέφαλου με καταστροφικές συνέπειες για τον ασθενή, καθώς αυτός αδυνατεί να αξιολογήσει επαρκώς την ζωή του. Το πόσο καταδυναστεύει η διατροφική διαταραχή τον ασθενή είναι ανείπωτο, αφού ζει σε μια καθημερνή κόλαση.
Αυτό που παίζει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση σωματικών και ψυχολογικών επιπλοκών είναι η χρονιότητα (άνω των 5 ετών θεωρείται η ασθένεια χρόνια). Η διάρκεια της νόσου καθορίζει καταλυτικά την ποιότητα ζωής των ασθενών, καθώς επηρεάζει όλους τους τομείς της ζωής τους καθιστώντας τους (κυρίως στην περίπτωση της ανορεξίας ) ανήμπορους να ζήσουν με επάρκεια και αυτάρκεια.
Ποια τα αίτια εμφάνισής της
Οι διατροφικές διαταραχές έχουν πρωτίστως γενετικό-βιολογικό και περιβαλλοντικό υπόβαθρο. Στην περίπτωση της νευρικής ανορεξίας είναι τα γονιδιακά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως η τελειομανία, το άγχος, η έμφαση στο λάθος, ο ανταγωνισμός, η αποφευκτικότητα και ο ιδεοψυχαναγκασμός, σε συνδυασμό με το κοινωνικοπολιτισμικό περιβάλλον που προωθεί μέσω των προτύπων την ισχνότητα του σώματος με οποιοδήποτε κόστος, συνεχίζει η κ. Τσιάκα. Αυτό αποτελεί το εκρηκτικό μείγμα για να νοσήσει ένα κορίτσι ακριβώς στην φάση που οι ορμόνες (γοναδοτροπίνες) οδηγούν στην εφηβεία. Είναι σημαντικό να γνωρίζετε ότι χωρίς περιορισμό τροφής ή ακραίο υποσιτισμό, η νόσος δεν θα εμφανιστεί.
Βασική προϋπόθεση για την εμφάνιση της νόσου είναι η δίαιτα. Δυστυχώς όμως εκατομμύρια έφηβοι πέφτουν σ’ αυτή την παγίδα για την βελτίωση της εικόνας του σώματός τους, μια εικόνα που προωθούν τα media και τα social media. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα όλο και περισσότεροι να νοσούν και να καταφεύγουν σε ακραίες συμπεριφορές για την άμεση απώλεια βάρους και απόκτησης του τέλειου γραμμωμένου κορμιού.
Να θυμάστε ότι όσο πιο έξυπνο, ευφυές και τέλειο είναι ένα παιδί τόσο περισσότερο κινδυνεύει να νοσήσει αν κάνει ακρότητες με την τροφή. Αυτό οφείλεται στην αλλαγή της βιοχημείας του εγκεφάλου, η οποία προκαλεί πολλαπλά προβλήματα στην σωματική και ψυχική υγεία του εφήβου, ακριβώς στη φάση που ο εγκέφαλός του είναι σε ανάπτυξη.
Ποια τα πρώτα συμπτώματα και πώς θα αντιληφθεί κάποιος (έξω από το άτομο) ότι υπάρχει πρόβλημα.
Τα πρώτα σημάδια εμφανίζονται γύρω από το βασικό άξονα σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών που σχετίζονται με την τροφή και το σώμα. Πέντε είναι τα σημεία που σηματοδοτούν την έναρξη της νόσου:
(α) O περιορισμός και έλεγχος της τροφής και των γευμάτων, μέσω του διαχωρισμού των τροφών σε καλές και κακές και του εξοστρακισμού των γλυκών και των τροφών που περιέχουν άμυλο και του λαδιού. Ο υπολογισμός θερμίδων και η αποφυγή γευμάτων, κυρίως των σνακ και του βραδινού ξεκινά.
(β) H μείωση της γκάμας των τροφίμων που καταναλώνονται, παίρνοντας την μορφή μονοφαγίας, καθώς έτσι ο ασθενής νιώθει πιο ασφαλής για την επιτάχυνση της μείωσης του βάρους.Ταυτόχρονα αυξάνεται η κατανάλωση φρούτων, λαχανικών, γιαουρτιού και κοτόπουλου, το σχεδόν καθημερινό ζύγισμα και η έντονη άσκηση , όλα για άμεσο αποτέλεσμα της απώλειας βάρους.
(γ) H ανάγκη για τον απόλυτο έλεγχο των γευμάτων εκφράζεται μέσα από την επιδίωξη του ασθενή να τα προετοιμάζει αποκλειστικά μόνος του, καθώς και να αποφεύγει να τρώει μαζί με τα άλλα μέλη της οικογενείας ή να εξαφανίζεται στην τουαλέτα για να προκαλέσει εμετό αμέσως μετά τα γεύματα. Συνήθως κλείνεται στο δωμάτιο του, υποστηρίζοντας ότι έχει φάει ήδη για να αποφύγει τις αντιδράσεις της οικογένειας.
(δ) Το άγχος, ο έντονος εκνευρισμός και η ενοχή εκφράζονται σχεδόν σε καθημερνή βάση, καθώς ο υποσιτισμός πυροδοτεί όλες εκείνες τις σκέψεις που συσχετίζονται με την τροφή και το σώμα. Αυτό συμβαίνει γιατί οι περισσότεροι ασθενείς έχουν ένα πλαφόν κατανάλωσης θερμίδων σε ημερήσια βάση, η οποία δεν ξεπερνά τις 700- 800-ορισμένες φορές ούτε τις 300. Έτσι, πολλές φορές λόγω της βαθιάς υποθερψίας μπορεί να υπερβούν αυτό το όριο θεωρώντας ότι κάνουν βουλιμικά επεισόδια. Τότε ο εκνευρισμός και η επιθετικότητα αυξάνονται κατακόρυφα. Από την άλλη πλευρά συναισθήματα όπως απόγνωση και ντροπή βιώνονται έντονα λόγω της αποτυχίας της απώλειας του αναμενόμενου βάρους.
(ε) Οι συνεχείς συγκρίσεις και ερωτήσεις που αφορούν το σώμα αλλά και την τροφή που καταναλώνουν, τους οδηγεί πολύ συχνά σε μια ατέρμονη ανάγκη για διαβεβαίωση της ποσότητας που τρώνε, δηλαδή αν είναι πολύ ή λίγο και στην διαρκή διαβεβαίωση για συγκεκριμένα σημεία του σώματος, όπως η κοιλιά, οι γλουτοί και τα πόδια .
Να επισημάνουμε ότι οι διατροφικές διαταραχές είναι η πρώτη αιτία θανάτου σε εφήβους με ψυχική νόσο στην Αμερική και η νόσος με το μεγαλύτερο ποσοστό θνησιμότητας από όλες τις ψυχικές νόσους, ξεπερνώντας ακόμη και την χρήση ουσιών και αλκοόλ.
Σε ποια άτομα εμφανίζεται συχνότερα;
Οι διατροφικές διαταραχές χτυπούν αδιακρίτως κοινωνικής τάξης, φύλου και εθνικότητας. Το 70-80% των ασθενών είναι γυναίκες καθώς είναι πιο ευάλωτες στο ν’ αναπτύξουν ανορεξία, εξαιτίας την έντονης δυσαρέσκειας γύρω από την εικόνα σώματος.
Διάγνωση
Τα κριτήρια διάγνωσης είναι προκαθορισμένα, λαμβάνοντας πάντα υπόψη και τις άτυπες μορφές της ανορεξίας με βάση το αναθεωρημένο DSM 5.Τα παρακάτω 3 κριτήρια είναι βασικά για την διάγνωση της νόσου:
• Περιορισμός της πρόσληψης τροφής που οδηγεί σε απώλεια βάρους ή αδυναμία αύξησης βάρους με αποτέλεσμα ο ασθενής να παραμένει σε χαμηλό βάρος με βάση την ηλικία, το φύλο και το ύψος του.
• Έντονος φόβος να μην παχύνει ή να αυξήσει το βάρος του.
• Έχει μια διαστρεβλωμένη εικόνα του εαυτού του και της κατάστασής του. Παραδείγματος χάρη μπορεί το άτομο να θεωρεί ότι είναι υπέρβαρο, ενώ στην πραγματικότητα είναι λιποβαρές ή να πιστεύει ότι θα κερδίσει βάρος από την κατανάλωση ενός γεύματος. Ένα άτομο με ανορεξία μπορεί να δικαιολογεί ή να αρνείται συστηματικά ότι έχει χαμηλό σωματικό βάρος. Αυτές οι σκέψεις είναι γνωστές στους ειδικούς των διατροφικών διαταραχών ως «στρεβλώσεις».
Περιοριστικός Τύπος: Πρόκειται για την τυπική με τη στερεοτυπική έννοια του όρου της νευρικής ανορεξίας. Το άτομο απέχει τακτικά από την πρόσληψη τροφής ή επιλέγει χαμηλής ενέργειας τροφή.
Βουλιμικός Τύπος: Το άτομο χάνει τον έλεγχο της τροφής, κάνοντας βουλιμικά επεισόδια τα οποία συνοδεύονται από εκκαθαριστικές συμπεριφορές, όπως πρόκληση εμετού ή χρήση καθαρτικών ή διουρητικών.
Θεραπεία
Όσο η επιστημονική κοινότητα εξελίσσεται ανακαλύπτοντας νέες παραμέτρους της νόσου, τόσο πιο άμεση και εφικτή θα είναι η ανάρρωση για εκατομμύρια ασθενείς σε όλο το κόσμο. Παρ’ όλα αυτά εφιστώ την προσοχή στους αναγνώστες σας, μας λέει η κ. Τσιάκα, για ένα καίριο αλλά και σημαντικό φαινόμενο, καθώς μόνο το 10% των ειδικών που αντιμετωπίζουν τις διατροφικές διαταραχές είναι πραγματικά εξειδικευμένοι και έμπειροι στο αντικείμενο. Πρόκειται για ένα παγκόσμιο φαινόμενο, το οποίο επηρεάζει τις ζωές εκατομμυρίων ατόμων που νοσούν.
Το κέντρο μας και η ομάδα εξελίσσονται συνεχώς και ευελπιστούν μέσα από τις καινοτομικές παρεμβάσεις και τις συνεργασίες με διεθνούς εμβέλειας ειδικούς να συμβάλουν σημαντικά στην αντιμετώπιση της νόσου στην χώρα μας. Παρ’ όλα αυτά η διαδικασία της ανάρρωσης από ανορεξία είναι χρονοβόρα και ενεργοβόρα, ιδίως στις χρόνιες περιπτώσεις. Ενημερωτικά να αναφέρω ότι ο μέσος όρος διάρκειας των ασθενών στη νόσο είναι 5-7 χρόνια. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει πως η ίαση είναι ανέφικτη. Αντίθετα, μάλιστα, όταν ο ασθενής ενταχθεί σε προγράμματα θεραπευτικά που η επανεκπαίδευση του εγκέφαλου κατά την διάρκεια της σίτισης και γενικότερα της έκθεσης στην τροφή είναι προτεραιότητα σε συνδυασμό με την αναδόμηση των βασικών σκέψεων της ανορεξίας (ή αλλιώς της ανορεκτικής φωνής) τότε οι πιθανότητες για άμεση ίαση αυξάνονται κατά πολύ. Αυτό δείχνουν οι τελευταίες έρευνες.
Βιογραφικό
Η Μαρία Τσιάκα είναι Πρόεδρος του Ελληνικού κέντρου διατροφικών διαταραχών. Σπούδασε Ψυχολογία, έχει εκπαιδευτεί και στη Συστημική Ψυχοθεραπεία, ενώ είναι υποψήφια διδάκτωρ στο Τμήμα Ψυχολογικής Ιατρικής και Ψυχιατρικής του Institute of Psychiatry, King’s College London. Επίσης, είναι μέλος διαφόρων Συλλόγων και Οργανισμών, όπως EFTA (European Family Therapy Association), ECED (European Council on Eating Disorders), AED (Academy of Eating Disorders), IAEAP (International Association for Eating Disorders Professionals). Περισσότερες πληροφορίες για την ίδια και το κέντρο της μπορείτε να βρείτε στο www.hcfed.gr
Διαβάστε επίσης
Χολολιθίαση: Ελάχιστα επεμβατική χειρουργική μέθοδος για οριστική λύση
Η ιστορία μιας ξεχωριστής αλλά γλυκόπικρης διάσωσης στα ερείπια μιας πολυκατοικίας στην Τουρκία
