Ο επ. καθηγητής στο Τμήμα Υγιεινής και Επιδημιολογίας, επιστημονικός υπεύθυνος του Εθνικού Κέντρου Αναφοράς Ρετροϊών στο εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και μέλος της επιτροπής εμπειρογνωμόνων του υπ.Υγείας, Γκίκας Μαγιορκίνης, μιλάει αποκλειστικά στο HealthStories.gr, για τον μηχανισμό του γονιδιώματος SARS-CoV-2, τις μεταλλάξεις αλλά και τα ελπιδοφόρα νέα στην αντιμετώπιση του ιού.
Το πρώτο πλήρες γονιδίωμα του ιού SARS-CoV-2 διαβάστηκε στις 5 Ιανουαρίου του 2020
και έγινε διαθέσιμο στην επιστημονική κοινότητα την ίδια ημέρα. Ο ιός αυτός είχε
απομονωθεί από έναν ασθενή που εισήχθηκε στο Κεντρικό Νοσοκομείο της Γούχαν στις 26
Δεκεμβρίου του 2019. Μέσω της «ωμής δύναμης» της μεθοδολογίας που έχει γίνει γνωστή
ως μεταγενωμική αλληλούχιση υψηλής απόδοσης ο αιτιολογικός παράγονας της νόσου
Covid-19 ταυτοποιήθηκε εντός 10 ημερών από την κλινική υποψία. Μέσα σε χρόνο ρεκόρ
γνωρίζαμε ότι έχουμε να αντιμετωπίσουμε έναν κορονοϊό, έναν κοντινό ξάδερφο του SARS-
CoV με ό,τι συνεπάγεται.
Οι μεταλλάξεις
Οι κοροναϊοί έχουν πολύ μεγάλα γονιδιώματα για το είδος του γενετικού υλικού που
κουβαλάνε (RNA). Με το μέγεθος των 30.000 γραμμάτων (νουκλεοτιδίων) οι κορονοϊοί
είναι οι «βασιλιάδες» των RNA ιών. Αυτό έχει τεράστια σημασία για την ταχύτητα εξέλιξης
του ιού διότι όσο μεγαλύτερο το γονιδίωμα ενός ιού τόσο πιο δύσκολα μεταλλάσσεται.
Όντως η ταχύτητα με την οποία μαζεύει μεταλλάξεις είναι αρκετά πιο χαμηλή από τον ιό
της γρίπης. Αυτό έχει τεράστια σημασία καθότι δίνει την ελπίδα ότι τα εμβόλια της Covid-
19 θα έχουν υψηλότερη και μακροβιότερη αποτελεσματικότητα από τα εμβόλια της
γρίπης. Μέχρι στιγμής έχουμε δει ότι τα εμβόλια της Covid-19 έχουν υψηλότερη
αποτελεσματικότητα, ο χρόνος θα δείξει αν όντως καλύπτουν και για μεγαλύτερο χρονικό
διάστημα από ότι τα εμβόλια για τον ιό της γρίπης.
Μηχανισμός επιδιόρθωσης
Ένα ιδιαίτερα σπάνιο χαρακτηριστικό των κορονοϊών, που φαίνεται ότι υπάρχει και στον
SARS-CoV-2, είναι ότι κουβαλάνε έναν μηχανισμό επιδιόρθωσης για το γονιδίωμά τους. Να
υπενθυμίσω ότι οι μεταλλάξεις είναι τα λάθη που προκύπτουν τυχαία στο γονιδίωμά τους.
Αυτό είναι ένα εξαιρετικά περίεργο χαρακτηριστικό καθότι η δυνατότητα επιδιόρθωσης
γονιδιώματος είναι χαρακτηριστικό αρκετά πιο πολύπλοκων οργανισμών. Έχει φανεί
λοιπόν ότι και ο SARS-CoV-2 έχει ένα εργαλείο, την πρωτεΐνη nsp14, που αναστρέφει τις
μεταλλάξεις και έτσι ο ιός διατηρεί την ακεραιότητα της γενετικής του πληροφορίας σε
βάθος χρόνου.
Αυτό το εργαλείο φαίνεται ότι είναι και ο κύριος λόγος που κλασικά αντιϊκά φάρμακα όπως
η ριμπαβιρίνη έχουν μικρή αποτελεσματικότητα. Τα περισσότερα αντιϊκά φάρμακα είναι
σχεδιασμένα να προκαλούν μεταλλάξεις που τερματίζουν τον πολλαπλασιασμό του
γονιδιώματος των ιών, δηλαδή προκαλούν με κάποιον τρόπο θανάσιμες μεταλλάξεις στον
ιό. Ο SARS-CoV-2 μέσω του εργαλείου nsp14 έχει την δυνατότητα να διορθώνει αυτές τις
θανάσιμες μεταλλάξεις με αποτέλεσμα να είναι από την φύση του ανθεκτικός στην δράση
αυτών των αντιϊκών φαρμάκων.
Νέο αντιικό φάρμακο
Με απλά λόγια ο ιός μεταλλάσσεται αργά και «προσεκτικά». Αυτό από τη μία είναι καλό
για τα εμβόλια, από την άλλη μας δυσκολεύει στο να χρησιμοποιήσουμε φάρμακα που
είναι αποτελεσματικά σε άλλους παρόμοιους ιούς. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν
μπορούν να αναπτυχθούν φάρμακα αποτελεσματικά.
Τον τελευταίο μήνα για παράδειγμα υπάρχουν ενθαρρυντικά στοιχεία για ένα νέο αντιϊκό φάρμακο που ονομάζεται molnupiravir. Η ουσία αυτή αναπτύσσεται από τη Merck και σε μελέτες φάσης ΙΙ έδειξε ότι σε έναν μικρό αλλά σημαντικό αριθμό εθελοντών που έλαβαν το φάρμακο ο ιός ήταν μη ανιχνεύσιμος ήδη από την 5 η ημέρα.
Η αποτελεσματικότητα του molnupiravir πιθανώς οφείλεται στο ότι μπορεί και παρακάμπτει το εργαλείο επιδιόρθωσης με αποτέλεσμα να μπορεί να δημιουργεί μη αναστρέψιμες θανατηφόρες μεταλλάξεις στον ιό.
Φαίνεται, λοιπόν, ότι καθώς κατανοούμε καλύτερα τα εργαλεία του ιού τόσο πιο κοντά θα
βρισκόμαστε και σε μία αποτελεσματική θεραπεία και σε πιο αποτελεσματικά εμβόλια.
