Οι εμμονές, ειδικά με τον τζόγο, η σεξουαλική δραστηριότητα και τα ατελείωτα ψώνια είναι όλες πιθανές παρενέργειες στη συμπεριφορά των ασθενών που λαμβάνουν τα “φάρμακα αγωνιστών ντοπαμίνης”.
Ο νευροδιαβιβαστής ντοπαμίνη είναι μέρος πολλών απαραίτητων λειτουργιών του σώματος, συμπεριλαμβανομένης της μνήμης, της κίνησης, του κινήτρου και του συστήματος «ανταμοιβής» στον εγκέφαλό μας που ενεργοποιείται όταν βιώνουμε πράγματα όπως το να τρώμε το αγαπημένο μας παγωτό.
Σε άτομα με νόσο του Πάρκινσον (PD), οι αλλαγές στον εγκέφαλο οδηγούν σε ανεπάρκεια ντοπαμίνης, η οποία με τη σειρά της προκαλεί πολλά από τα συμπτώματα της νόσου, συμπεριλαμβανομένου του τρόμου, της ακαμψίας και της διαταραχής της ισορροπίας και του συντονισμού.
Η πιο κοινή φαρμακευτική θεραπεία για τη νόσο του Πάρκινσον είναι ένας συνδυασμός των φαρμάκων λεβοντόπα και καρβιντόπα – που συχνά αναφέρεται ως λεβοντόπα ή L-ντόπα – η οποία μετατρέπεται σε ντοπαμίνη στον εγκέφαλο.
Μια άλλη κατηγορία φαρμάκων που χρησιμοποιείται συχνά για τη θεραπεία της PD ονομάζεται “αγωνιστές ντοπαμίνης”. Αυτά τα φάρμακα λειτουργούν διεγείροντας τα μέρη του εγκεφάλου που επηρεάζονται από την ντοπαμίνη, στην ουσία «ξεγελώντας» τον εγκέφαλο ώστε να πιστεύει ότι παίρνει αρκετό από τον νευροδιαβιβαστή.
Οι αγωνιστές ντοπαμίνης χρησιμοποιούνται για να βοηθήσουν σε προβλήματα κίνησης και δεν είναι τόσο ισχυροί όσο η καρβιντόπα-λεβοντόπα και μπορεί να είναι λιγότερο πιθανό να προκαλέσουν δυσκινησίες (ακούσιες κινήσεις) ως παρενέργεια.
Όμως, παρόλο που αυτά τα φάρμακα μπορεί να είναι πολύ χρήσιμα στη θεραπεία των συμπτωμάτων της νόσου του Πάρκινσον, σε μερικούς ανθρώπους, μπορεί να προκαλέσουν σοβαρές παρενέργειες, συμπεριλαμβανομένων των διαταραχών ελέγχου παρόρμησης (ICDs) ή ανεπιθύμητων συμπεριφορών.
Διαταραχές συμπεριφορών από τα φάρμακα με εμμονές, τζόγο, υπερσεξουαλικότητα και ψώνια
Οποιαδήποτε συμπεριφορά θα μπορούσε να είναι μια συμπεριφορά ελέγχου των παρορμήσεων, λέει στο everydayhealth.com η Margaret Ferris, MD, επίκουρη καθηγήτρια νευρολογίας στο Stanford Medicine, η οποία ειδικεύεται στη θεραπεία κινητικών διαταραχών, συμπεριλαμβανομένης της νόσου του Πάρκινσον, στο Stanford Health Care, αμφότερα στο Palo Alto της Καλιφόρνια.
«Την ορίζουμε ως μια συμπεριφορά που κάποιος δεν είναι σε θέση να ελέγξει ή να σταματήσει, παρόλο που προκαλεί ζημιά στον ίδιο ή τις σχέσεις του ή μπορεί να προκαλέσει βλάβη στον ίδιο ή στις σχέσεις του», λέει ο Δρ Φέρις.
Τζόγος, εμμονές, ηλεκτρονικές αγορές
Οι πιο συνηθισμένες συμπεριφορές είναι η εμμονή ή ο υπερβολικός τζόγος, εμμονικές ή υπερβολικές αγορές, ιδιαίτερα ηλεκτρονικές αγορές, υπερσεξουαλικότητα, η οποία είναι υπερβολική σεξουαλική συμπεριφορά ή εμμονή με το σεξ. Επίσης, μπορεί να υπάρξουν συμπεριφορές αποθησαυρισμού και η υπερβολική χρήση του διαδικτύου σε υπολογιστές ή τηλέφωνα, προσθέτει.
Αυτού του είδους τα προβλήματα εμφανίζονται περισσότερο και είναι τα πιο επιζήμια όσον αφορά τις συνέπειες, αλλά οι παρορμητικές συμπεριφορές μπορεί επίσης να είναι πράγματα όπως ένα άτομο να εργάζεται με εμμονή στον κήπο ή στο σπίτι του, λέει η Ferris. «Ακόμα κι αν θέτουν σε κίνδυνο την υγεία τους – για παράδειγμα, ανεβαίνουν μια σκάλα για να καθαρίσουν μια υδρορρόη – δεν μπορούν να σταματήσουν τον εαυτό τους».
Πόσο κοινές είναι οι διαταραχές του τζόγου, των εμμονών ή της υπερσεξουαλικότητας;
«Υπολογίζεται ότι μεταξύ 4 και 14% των ατόμων που λαμβάνουν αυτά τα φάρμακα μπορεί να αναπτύξουν αυτό το είδος διαταραχής», λέει η Ferris. Αυτοί οι τύποι συμπεριφορών έχουν επίσης περιγραφεί σε άτομα που λαμβάνουν λεβοντόπα ή άλλα φάρμακα για τη νόσο του Πάρκινσον – κυρίως σε υψηλές δόσεις – αλλά η σύνδεση δεν είναι τόσο ισχυρή, λέει.
Ποιες είναι οι πιθανές συνέπειες;
Σε αντίθεση με τις περισσότερες άλλες παρενέργειες των φαρμάκων, αυτές οι συμπεριφορές εξαιτίας των φαρμάκων, μπορεί να έχουν πολύ άμεσο αντίκτυπο στην οικογένεια και τους φίλους του ασθενούς, λέει. «Εάν ψωνίζουν υπερβολικά ή παίζουν τζόγο, μπορεί πραγματικά να γίνει σοβαρό γιατί μπορεί να χάσουν όλες τις αποταμιεύσεις τους. Η υπερσεξουαλικότητα μπορεί επίσης να είναι ένα μεγάλο πρόβλημα. Το άτομο μπορεί να βγει έξω και να απατήσει τον/την σύζυγο που αγαπάει και είναι μαζί του για πολύ καιρό», λέει.
Όλες αυτές οι συμπεριφορές είναι μια παρενέργεια του φαρμάκου και το άτομο δεν κάνει την παρορμητική συμπεριφορά σκόπιμα.
«Αλλά μπορεί να έχει μακροχρόνιες επιπτώσεις στις σχέσεις. Μπορεί ιδιαίτερα να θέσει σε κίνδυνο τους γάμους. Έχω δει ασθενείς που κατέληξαν να πάρουν διαζύγιο λόγω προβλημάτων από τέτοιου είδους συμπεριφορές», λέει.
Πώς τα φάρμακα για το Πάρκινσον μπορούν να προκαλέσουν εμμονές
Ο ακριβής μηχανισμός πίσω από τη σύνδεση μεταξύ των αγωνιστών ντοπαμίνης και των ψυχαναγκαστικών συμπεριφορών δεν είναι πλήρως κατανοητός, εξηγεί. «Θεωρείται ότι τα φάρμακα μπορούν να υπερδιεγείρουν τους υποδοχείς ντοπαμίνης, έτσι ώστε το σύστημα ανταμοιβής στον εγκέφαλο να μην λειτουργεί όπως λειτουργούσε συνήθως».
Η Ferris δίνει το παράδειγμα της κατανάλωσης ζάχαρης: «Έχει ωραία γεύση, σου αρέσει και έτσι τρως περισσότερο. Τελικά, τρως πάρα πολύ και σταματάς να λαμβάνεις ανταμοιβή από αυτό. Δεν θέλεις πλέον άλλη ζάχαρη. Αντίθετα σε ένα άτομο με αυτές τις διαταραχές, αυτό το σύστημα αρνητικής ανάδρασης που είναι μέρος του συστήματος ανταμοιβής δεν λειτουργεί όπως θα έπρεπε», λέει.
Παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη διαταραχής ελέγχου των παρορμήσεων
Δεν υπάρχει κανένα τεστ ή τρόπος να γνωρίζουμε με βεβαιότητα εάν ένα άτομο με νόσο του Πάρκινσον θα αναπτύξει μια παρορμητική συμπεριφορά εάν του συνταγογραφηθεί ένας αγωνιστής ντοπαμίνης, αλλά υπάρχουν παράγοντες κινδύνου που φαίνεται να το καθιστούν πιο πιθανό.
«Οι νεότεροι και οι άνδρες διατρέχουν υψηλότερο κίνδυνο για διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων», λέει. Ένα ιστορικό επικίνδυνης συμπεριφοράς, παλαιότερα προβλήματα με τον εθισμό, το κάπνισμα, τα προβλήματα ύπνου, την κατάθλιψη και το άγχος είναι επίσης μεταξύ των παραγόντων κινδύνου, σύμφωνα με μια εργασία που δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο του 2021 στο Current Opinion in Neurology.
Ακριβώς επειδή κάποιος έχει έναν ή περισσότερους παράγοντες κινδύνου δεν σημαίνει απαραίτητα ότι δεν μπορεί να του συνταγογραφηθεί ένας αγωνιστής ντοπαμίνης.
«Εξαρτάται από τον ασθενή και τον γιατρό του. Υπάρχουν ορισμένοι γιατροί που δεν αισθάνονται τόσο άνετα να συνταγογραφούν αυτά τα φάρμακα σε νεότερους άνδρες», λέει.
«Εάν ένα άτομο έχει πολλούς παράγοντες κινδύνου – για παράδειγμα, ένας νεαρός άνδρας που είναι τώρα καπνιστής με έντονο ιστορικό κατάχρησης αλκοόλ και ναρκωτικών και πρόβλημα τζόγου στο παρελθόν – ως γιατρός, είναι απίθανο να συνταγογραφήσω έναν από αυτά τα φάρμακα. Αλλά όπως με κάθε φάρμακο, κοιτάμε τον κίνδυνο έναντι του οφέλους. Είναι πολύ σημαντικό να μιλάμε με τον ασθενή και την οικογένεια ώστε να γνωρίζουν τους πιθανούς κινδύνους», λέει η Ferris.
Οι άνθρωποι μπορεί να προσπαθήσουν να κρύψουν τις συμπεριφορές τους από τους αγαπημένους τους
Ένα πράγμα που κάνει τις διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων ιδιαίτερα δύσκολες είναι ότι συχνά οι ασθενείς δεν παραδέχονται ότι αυτές οι συμπεριφορές συμβαίνουν, επειδή ο εγκέφαλός τους ανταμείβεται από τη συμπεριφορά, λέει ο Ferris.
«Τους δίνει ευχαρίστηση να κάνουν αυτά τα πράγματα συγκεκριμένα, και έτσι μερικές φορές ο ασθενής διστάζει πολύ να παραδεχτεί ότι αυτές οι συμπεριφορές συμβαίνουν. Αυτό δεν είναι ένα γνωστικό ζήτημα – καταλαβαίνουν ότι βλάπτουν τον εαυτό τους ή τις σχέσεις τους – απλά δεν μπορούν να σταματήσουν λόγω του τρόπου με τον οποίο λειτουργεί ο εγκέφαλός τους. Συχνά θα κρύβουν τη συμπεριφορά τους από την οικογένειά τους και τον γιατρό τους», λέει.
Πώς αντιμετωπίζονται οι διαταραχές ελέγχου παρορμήσεων;
Όταν αναπτύσσονται διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων, το φάρμακο πρέπει να μειωθεί, να διακοπεί ή να αλλάξει με άλλο ντοπαμινεργικό φάρμακο, σύμφωνα με μια ανασκόπηση που δημοσιεύτηκε στο Expert Review of Neurotherapeutics.
Εάν πρέπει να αφαιρεθούν από την αγωγή τα φάρμακα αυτά, λόγω των συγκεκριμένων συμπεριφορών, το φάρμακο πρέπει να μειώνεται αργά και ο ασθενής πρέπει να παρακολουθείται, λέει η Ferris. «Υπάρχει κάτι που ονομάζεται σύνδρομο στέρησης ντοπαμίνης, το οποίο μπορεί να είναι πολύ άθλιο για τους ανθρώπους. Μπορεί να πάθουν κατάθλιψη, μπορεί ακόμη και να αυτοκτονήσουν μερικές φορές. Δεν παρουσιάζουν όλοι τα συμπτώματα στέρησης, αλλά είναι πραγματικό», λέει.
Υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι οι αγωνιστές ντοπαμίνης που χορηγούνται μέσω διαδερμικού επιθέματος μπορεί να έχουν χαμηλότερο κίνδυνο πρόκλησης διαταραχών συμπεριφοράς, ίσως επειδή υπάρχει μικρότερη διακύμανση στην ποσότητα του φαρμάκου που χορηγείται.
Διαβάστε επίσης
Εβδομάδα γαστρονομίας αφιερωμένη στα άτομα με διαβήτη
