Όταν οι θεραπείες για την αντιμετώπιση του καρκίνου έχουν ολοκληρωθεί, υπάρχει ο “αόρατος” κίνδυνος της όψιμης έναρξης κατάθλιψης στους μακροχρόνιους επιζώντες ασθενείς.
Τα τελευταία χρόνια, η ιατρική πρόοδος στη διάγνωση και θεραπεία του καρκίνου έχει δημιουργήσει μια νέα πραγματικότητα: όλο και περισσότεροι άνθρωποι ζουν πολλά χρόνια μετά την ασθένεια, αποτελώντας μια συνεχώς αυξανόμενη κοινότητα μακροχρόνιων επιζώντων.
Η ζωή μετά τον καρκίνο
Παρότι η ύφεση ή η ίαση από τη νόσο είναι αναμφίβολα μια βαθιά νίκη, η ζωή μετά τον καρκίνο δεν είναι απαλλαγμένη από προκλήσεις. Ένα από τα λιγότερο αναγνωρισμένα, αλλά ιδιαίτερα σημαντικά ζητήματα που ανακύπτουν αργά —συχνά χρόνια μετά την ολοκλήρωση των θεραπειών— είναι η εμφάνιση κατάθλιψης.
Μια πρόσφατη μεγάλη μελέτη στις ΗΠΑ, που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο JAMA Netw Open, εξετάζει συστηματικά αυτό το φαινόμενο και αποκαλύπτει ότι η όψιμη κατάθλιψη αποτελεί μια πραγματική και συχνά υποτιμημένη απειλή για τους επιζώντες καρκίνου του μαστού, του προστάτη και του παχέος εντέρου.
Η Καθηγήτρια Θεραπευτικής – Επιδημιολογίας – Προληπτικής Ιατρικής, Παθολόγος (Θεραπευτική Κλινική Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Αλεξάνδρα) Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, η Αλεξάνδρα Σταυροπούλου (Βιολόγος) και ο Θάνος Δημόπουλος (τ. Πρύτανης ΕΚΠΑ, Καθηγητής Θεραπευτικής – Ογκολογίας – Αιματολογίας, Διευθυντής Θεραπευτικής Κλινικής) συνοψίζουν τα κυριότερα σημεία της μελέτης.
Ο κίνδυνος της έναρξης κατάθλιψης στους μακροχρόνιους επιζώντες καρκίνου
Η έρευνα ανέλυσε τα δεδομένα 53.769 ανθρώπων ηλικίας 66 ετών και άνω, οι οποίοι είχαν επιβιώσει τουλάχιστον πέντε χρόνια μετά τη διάγνωση του καρκίνου τους. Στο διάστημα μεταξύ του 5ου και του 10ου έτους από τη διάγνωση, τα ποσοστά εμφάνισης κατάθλιψης ήταν αξιοσημείωτα: 13,3% στις γυναίκες με ιστορικό καρκίνου μαστού, 11,8% σε όσους είχαν διαγνωστεί με καρκίνο του παχέος εντέρου και 8,7% στους άνδρες που είχαν νοσήσει από καρκίνο προστάτη. Τα ποσοστά αυτά υπερβαίνουν κατά πολύ την αντίστοιχη επίπτωση στον γενικό πληθυσμό της ίδιας ηλικίας, υπογραμμίζοντας πως η επιβίωση από τον καρκίνο συνοδεύεται από μακροχρόνιες ψυχολογικές επιπτώσεις που συχνά δεν γίνονται άμεσα αντιληπτές.
Γιατί η κατάθλιψη εμφανίζεται τόσο αργά
Το ερώτημα που τίθεται είναι γιατί η κατάθλιψη εμφανίζεται τόσο αργά. Η περίοδος μετά τον καρκίνο χαρακτηρίζεται από μια προσπάθεια επαναφοράς στη «φυσιολογική» ζωή, ωστόσο οι επιζώντες συχνά συνεχίζουν να αντιμετωπίζουν χρόνια κόπωση, πόνους, ορμονικές αλλαγές, μόνιμες παρενέργειες από τις θεραπείες, αλλά και έναν σταθερό φόβο υποτροπής.
Παράλληλα, οι αλλαγές στην καθημερινότητα, στις προσωπικές σχέσεις ή στην οικονομική κατάσταση επιβαρύνουν ακόμη περισσότερο τη συναισθηματική ευεξία. Καθώς η ιατρική παρακολούθηση αραιώνει και οι υποστηρικτικές υπηρεσίες μειώνονται, πολλοί άνθρωποι βρίσκονται αντιμέτωποι με τα ψυχολογικά κατάλοιπα της νόσου χωρίς επαρκή υποστήριξη.
Τρεις παράγοντες
Τα ευρήματα της μελέτης δείχνουν ότι τρεις βασικοί παράγοντες σχετίζονται σταθερά με αυξημένο κίνδυνο όψιμης κατάθλιψης, ανεξάρτητα από τον τύπο καρκίνου.
Ο πρώτος είναι η οικονομική ευαλωτότητα. Ατομα με χαμηλό εισόδημα— είχαν από 25% έως 38% μεγαλύτερη πιθανότητα να εκδηλώσουν καθυστερημένη κατάθλιψη. Το εύρημα αυτό φανερώνει πόσο άρρηκτα συνδέονται οι οικονομικές πιέσεις και τα χρέη που συχνά συνοδεύουν την ασθένεια με την ψυχική υγεία των επιζώντων.
Ο δεύτερος παράγοντας είναι η ύπαρξη πολλαπλών προβλημάτων υγείας. Επιζώντες που, ήδη κατά την περίοδο της διάγνωσης, είχαν τρεις ή περισσότερες χρόνιες παθήσεις, εμφάνισαν σαφώς αυξημένο κίνδυνο ψυχικής επιβάρυνσης στα χρόνια που ακολούθησαν.
Και ο τρίτος, ίσως ο ισχυρότερος παράγοντας, είναι το προϋπάρχον άγχος. Άνθρωποι με ιστορικό αγχώδους διαταραχής είχαν διπλάσια ή και τριπλάσια πιθανότητα να εμφανίσουν κατάθλιψη αργότερα, με τους άνδρες που είχαν νοσήσει από καρκίνο του προστάτη να εμφανίζουν τον υψηλότερο σχετικό κίνδυνο.
Στον καρκίνο του προστάτη, η μελέτη καταγράφει και μια σημαντική συσχέτιση ανάμεσα σε ορισμένες θεραπείες και την εμφάνιση καθυστερημένης κατάθλιψης. Η ακτινοθεραπεία, και ιδιαίτερα ο συνδυασμός της με ορμονοθεραπεία, συνοδεύτηκε από αυξημένο κίνδυνο σε σχέση με τη χειρουργική αντιμετώπιση. Αυτό πιθανόν να οφείλεται στις ορμονικές και σωματικές αλλαγές που επιφέρει η συγκεκριμένη θεραπεία, οι οποίες επηρεάζουν τη διάθεση και τη συνολική ψυχολογική κατάσταση για πολλά χρόνια μετά.
Ένα ενδιαφέρον και κάπως παράδοξο εύρημα της μελέτης είναι ότι οι ασθενείς ασιατικής, μαύρης ή ισπανικής καταγωγής εμφάνισαν χαμηλότερα ποσοστά διαγνωσμένης κατάθλιψης σε σύγκριση με τους λευκούς επιζώντες. Οι ερευνητές, όμως, υπογραμμίζουν πως αυτό πιθανότατα δεν αντανακλά πραγματικά χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης, αλλά μάλλον υποδιάγνωση και μειωμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Παράλληλα, αυτά τα άτομα συγκεντρώνονταν συχνότερα στις ομάδες υψηλού κινδύνου, κυρίως εξαιτίας κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων.
Το πιο ανησυχητικό συμπέρασμα είναι ότι όσοι εντάσσονται στην υψηλότερη κατηγορία κινδύνου έχουν έως και διπλάσια πιθανότητα να εμφανίσουν κατάθλιψη σε σχέση με τους χαμηλού κινδύνου. Για παράδειγμα, οι γυναίκες με ιστορικό καρκίνου μαστού που ανήκαν στην υψηλή κατηγορία κινδύνου είχαν 20% πιθανότητα να εκδηλώσουν κατάθλιψη μέσα σε πέντε χρόνια, ένα εντυπωσιακό ποσοστό που δείχνει πόσο απαραίτητη είναι η συστηματική παρακολούθηση της ψυχικής υγείας των επιζώντων.
Η φροντίδα των επιζώντων καρκίνου
Η μελέτη προσφέρει ένα ουσιαστικό μήνυμα: η φροντίδα των επιζώντων καρκίνου δεν μπορεί να σταματά όταν ολοκληρώνεται η θεραπεία. Η μετάβαση από την ογκολογική παρακολούθηση στην πρωτοβάθμια φροντίδα συχνά αφήνει κενά, ιδιαίτερα για τα άτομα που αντιμετωπίζουν πολλαπλές κοινωνικές ή υγειονομικές δυσκολίες. Η έγκαιρη αναγνώριση των ομάδων υψηλού κινδύνου μπορεί να βοηθήσει τους επαγγελματίες υγείας να προσφέρουν πιο στοχευμένη υποστήριξη, μειώνοντας τις ανισότητες στον εντοπισμό και την αντιμετώπιση της κατάθλιψης.
Τελικά, η επιβίωση από τον καρκίνο αποτελεί μια βαθιά προσωπική διαδρομή που δεν τελειώνει με την τελευταία θεραπεία. Η ψυχική υγεία είναι αναπόσπαστο κομμάτι αυτής της διαδρομής και είναι σημαντικό να αναγνωρίζουμε ότι η κατάθλιψη, ακόμη και όταν εμφανίζεται χρόνια μετά, είναι μια φυσική και θεραπεύσιμη συνέπεια της συνολικής εμπειρίας της ασθένειας. Η γνώση των παραγόντων κινδύνου και η ενίσχυση της υποστήριξης μπορούν να οδηγήσουν σε μια πιο ολοκληρωμένη και ανθρώπινη προσέγγιση στη φροντίδα των επιζώντων.
Τaylor M, Westvold SJ, Long JB, Hyslop T, Silber A, Forman R, Yasin F, Kwaramba T, Wang SY, Leapman MS, Cecchini M, Leeds I, Spees L, Wheeler SB, Gross CP, Oeffinger K, Dinan MA. Risk of Late-Onset Depression in Long-Term Survivors of Breast, Prostate, and Colorectal Cancer. JAMA Netw Open. 2025 Nov 3;8(11):e2544812. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2025.44812.
photo shutterstock
Διαβάστε επίσης
Με 4,07 στα 5, βαθμολογούν οι ασθενείς το ΕΣΥ – Η αναλυτική αξιολόγηση και η ανάρτηση Γεωργιάδη
Νικήτας Κακλαμάνης: Η HIV λοίμωξη είναι πλέον μια χρόνια νόσος και αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά
