Το μίσος είναι ένα ισχυρό αρνητικό συναίσθημα, και μια λέξη που χρησιμοποιείται εύκολα. Για παράδειγμα, πολλοί εκφράζουν το μίσος τους σε δημόσια πρόσωπα, όπως τους πολιτικούς. Αρκεί να περιηγηθεί κανείς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να εντοπίσει δηλώσεις μίσους για όσους έχουν πάνω τους τα φώτα της δημοσιότητας.
Τι μπορεί να μας πει η επιστήμη για το μίσος;
Ο ορισμός του μίσους ως ένα από τα ακόλουθα:
- έντονη εχθρότητα και αποστροφή που συνήθως προέρχεται από φόβο, θυμό ή αίσθηση τραυματισμού
- ακραία αντιπάθεια ή αηδία
- μια συστηματική και ιδιαίτερα πολιτικά εκμεταλλευόμενη έκφραση μίσους.
Σε ένα άρθρο του 2018, η καθηγήτρια Agneta Fischer από το Πανεπιστήμιο του Άμστερνταμ και οι συν-συγγραφείς της περιέγραψαν το μίσος ως «το πιο καταστροφικό συναισθηματικό φαινόμενο στην ιστορία της ανθρώπινης φύσης».
Ξέρουμε όμως πραγματικά τι είναι;
Το ίδιο άρθρο παραθέτει και άλλες περιγραφές για το μίσος: μια συναισθηματική στάση, ένα σύνδρομο, μια μορφή γενικευμένου θυμού, μια γενικευμένη αξιολόγηση, μια κανονιστική κρίση, ένα κίνητρο υποτίμησης των άλλων ή απλώς ένα συναίσθημα.
Μιλώντας στο Medical News Today, ο Lee Chambers, ψυχολόγος και ιδρυτής της Essentialise Workplace Wellbeing, σημείωσε ότι:
«Το μίσος είναι μέρος αυτού του φάσματος των ανθρώπινων συναισθημάτων. Είναι αρκετά ξεχωριστό, καθώς είναι ένα μακροπρόθεσμο συναίσθημα. Δεν είναι ένα άμεσο, οξύ συναίσθημα, όπως ο θυμός ή η λύπη».
Το μίσος ως συναίσθημα
Το μίσος μοιράζεται χαρακτηριστικά με άλλα αρνητικά συναισθήματα, όπως θυμό, περιφρόνηση και αηδία. Διαφέρει από αυτά στο ότι εστιάζει στην έμφυτη φύση, τα κίνητρα και τα χαρακτηριστικά του στόχου.
«Ένα εχθρικό συναίσθημα προς ένα άλλο άτομο ή ομάδα που αποτελείται από κακία, απέχθεια και προθυμία να βλάψει ή ακόμα και να εκμηδενίσει το αντικείμενο του μίσους», λέει.
Το μίσος θεωρείται από τους επιστήμονες ως προέκταση της τάσης των ανθρώπων να σχηματίσουν ομάδες — και για αυτές τις ομάδες να γίνουν «εμείς», οι εντός της ομάδας, έναντι «αυτών», οι εκτός ομάδας.
Μέσα στην ομάδα, τα μέλη θα συντονίζονται και θα συνεργάζονται, επιδεικνύοντας αλτρουισμό — συμπεριφορές που ωφελούν τους άλλους. Τα μέλη της ομάδας θα συνεργαστούν επίσης και θα δείξουν αλτρουισμό προς τα μέλη της ομάδας αλλά και στε όσους είναι εκτός ομάδας, αλλά μόνο όταν οι πόροι είναι άφθονοι.
Εάν απειλούνται πόροι, η συνεργασία περιορίζεται στα μέλη της ομάδας. Σε ακραίες συνθήκες, η τάση συνεργασίας με τα μέλη της ομάδας — μπορεί να εκδηλωθεί με βλάβη ή μίσος για τα μέλη εκτός ομάδας.
Αυτή η τάση εκμεταλλεύεται συχνά κατά τη διάρκεια του πολέμου: Οι ηγέτες θα επιλέξουν μια εξωτερική ομάδα – έναν εχθρό – στον οποίο οι εντός της ομάδας μπορούν να επικεντρώσουν το μίσος τους.
Η νευρολογική βάση του μίσους
Μία παλαιότερη μελέτη εξέτασε ποιες περιοχές του εγκεφάλου ενεργοποιήθηκαν όταν οι συμμετέχοντες έβλεπαν φωτογραφίες «μισητών» θεμάτων. Ενώ βρίσκονταν σε ένα μαγνητικό τομογράφο, οι συμμετέχοντες είδαν φωτογραφίες ανθρώπων που ισχυρίζονταν ότι μισούσαν και ανθρώπων προς τους οποίους είχαν ουδέτερα συναισθήματα.
Οι ερευνητές κατέγραψαν ποιες περιοχές του εγκεφάλου ενεργοποιήθηκαν κατά την προβολή κάθε εικόνας. Αξιολόγησαν το μίσος των συμμετεχόντων για τα άτομα χρησιμοποιώντας ένα ερωτηματολόγιο πριν από τη σάρωση.
Όταν οι συμμετέχοντες έβλεπαν ένα μισητό πρόσωπο, ενεργοποιήθηκαν πολλές περιοχές του εγκεφάλου: η έσω μετωπιαία έλικα, ο δεξιός φλοιός, ο προκινητικός φλοιός, ο μετωπιαίος πόλος και η έσω νησίδα. Όσο μεγαλύτερο ήταν το μίσος, τόσο περισσότερο ενεργοποιούνταν αυτές οι περιοχές.
Οι ερευνητές παρατήρησαν ότι αυτό το μοτίβο ενεργοποίησης ήταν διαφορετικό από αυτό άλλων στενά συνδεδεμένων συναισθημάτων, όπως ο φόβος, ο θυμός, η επιθετικότητα και η αίσθηση κινδύνου. Κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι «αν και αυτά τα συναισθήματα μπορεί να αποτελούν μέρος της συμπεριφοράς που προκύπτει από το μίσος, οι νευρικές οδοί για το μίσος είναι διακριτές».
Ο Chambers σχολίασε τα ευρήματα αυτής της μελέτης: «Το μίσος ενεργοποίησε περιοχές του μετωπιαίου φλοιού οι οποίες σχετίζονταν με το πώς θα αντιδρούσατε στη συνέχεια προετοιμάζοντάς σας για δράση. Επίσης ενεργοποιήθηκαν οι περιοχές γύρω από την αγωνία, την αντιδραστικότητα και την κίνηση. Έτσι ήσασταν έτοιμοι να αντιδράσετε στο μίσος σας».
Είναι ενδιαφέρον ότι τα μοτίβα για το μίσος μοιράζονται σημεία του εγκεφάλου με το μοτίβο της ρομαντικής αγάπης. Θα μπορούσε αυτό να εξηγήσει γιατί η αγάπη και το μίσος συνδέονται τόσο στενά;
Αυτή η μελέτη σημείωσε μια βασική διαφορά μεταξύ της ενεργοποίησης της αγάπης και του μίσους στον εγκεφαλικό φλοιό. Στην αγάπη, οι μεγάλες περιοχές που σχετίζονται με την κρίση και το συλλογισμό απενεργοποιούνται.
Στο μίσος, μόνο μια μικρή περιοχή του μετωπιαίου φλοιού απενεργοποιείται, υποδηλώνοντας ότι αυτός που μισεί μπορεί να θέλει να ασκήσει κρίση στον υπολογισμό των κινήσεων του για να βλάψει, να τραυματίσει ή να εκδικηθεί με άλλο τρόπο.
Άλλη μελέτη εξέτασε εάν τα μέλη μιας ομάδας αντλούσαν ευχαρίστηση από την ατυχία μιας άλλης ομάδας. Διαπιστώθηκε ότι το κοιλιακό ραβδωτό σώμα ενεργοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της αποτυχίας των μελών της άλλης ομάδας.
Το κοιλιακό ραβδωτό σώμα είναι μια περιοχή του εγκεφάλου που σχετίζεται με την ανταμοιβή. Έτσι, αρνητικές σκέψεις ή ενέργειες, όπως το μίσος, μπορεί να οδηγήσουν σε ανταμοιβή.
Μίσος και πόλεμος
Η απανθρωποποίηση ενός εχθρού είναι μια κοινή τακτική στον πόλεμο. Η Απανθρωποποίηση υποβιβάζει τους ανθρώπους στην κατάσταση των ζώων, και επομένως δεν υπόκειται στους συνήθεις ηθικούς κανόνες.
Είναι μια πολύ γνωστή μέθοδος για να πείθεις τους στρατιώτες να σκοτώνουν αδιακρίτως όταν εισβάλλουν σε μια χώρα. Χαρακτηρίζοντας τον εχθρό άξιο μίσους και περιφρόνησης, και έτσι οι ηγέτες μπορεί να προσπαθήσουν να δικαιολογήσουν τις πράξεις τους.
Η βία που βασίζεται στο μίσος μπορεί να οδηγήσει σε επίμονο τραύμα μεταξύ των γενεών, όπως έχει δείξει η έρευνα. Ωστόσο, μπορεί να είναι ευκολότερο να ενθαρρύνουμε ενέργειες μίσους παρά να τις αποτρέψουμε.
Ο Chambers σημείωσε επίσης ότι η αποφυγή του μίσους στον πόλεμο ήταν δύσκολη: «Η διατήρηση ενός επιπέδου ενσυναίσθησης και συμπόνιας κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης και του πολέμου πρέπει να είναι μια σκόπιμη ενέργεια. Πρέπει να γίνει μια ισχυρή απάντηση».
Διαδικτυακό μίσος
Πρόσφατα, έχει δοθεί μεγάλη έμφαση στο διαδικτυακό μίσος. Μια ανασκόπηση του 2021 εξηγεί τη ρητορική μίσους στο διαδίκτυο ως «τη χρήση βίαιης, επιθετικής ή προσβλητικής γλώσσας, που επικεντρώνεται σε μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων που μοιράζονται μια κοινή ιδιοκτησία». Είναι συχνά ρατσιστικό, σεξιστικό ή ομοφοβικό στη φύση του.
Το διαδικτυακό μίσος συνδέεται με την απομόνωση — μια έκθεση από τη βρετανική φιλανθρωπική οργάνωση Ditch the Label διαπίστωσε ότι η διαδικτυακή ρητορική μίσους στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο αυξήθηκε κατά 38% κατά τη διάρκεια των lockdown τους πρώτους μήνες της πανδημίας COVID-19.
Ανησυχητικά, η έκθεση παρατήρησε επίσης ότι τόσο στις ΗΠΑ όσο και στο Ηνωμένο Βασίλειο, αναφέρθηκαν περιστατικά εγκλημάτων μίσους που συσχετίστηκαν με την αύξηση της διαδικτυακής ρητορικής μίσους.
«Πιστεύω ότι για μερικούς ανθρώπους το μίσος μπορεί να καλύψει ένα κενό. Μερικές φορές το μίσος μπορεί να είναι ένα εύκολο συναίσθημα για να το αποσπάσεις αν είσαι ευάλωτος και δυσκολεύεσαι να εκφράσεις μόνος σου τα συναισθήματα», λέει ο Λι Τσάμπερς.
«Εξετάζουμε το διαδικτυακό μίσος και τα τρολ. Νιώθουν ότι υπάρχει μια ομάδα που θα τους προστατεύσει. Βρίσκουν ένα επίπεδο απόλαυσης πατώντας τα κουμπιά των άλλων και το ενστερνίζονται σε μια πλατφόρμα», πρόσθεσε.
Το μίσος είναι σαν το χρέος
«Το μίσος μοιάζει λίγο με το χρέος, μπορεί να ξεκινήσει πολύ μικρό, αλλά μπορεί να αυξηθεί πολύ γρήγορα, και να προκαλέσει παρόμοια πράγματα όπως το χρέος. Αφαιρεί περισσότερα από όσα νομίζουμε. Μερικές φορές είναι η ίδια αποδυνάμωση που την τροφοδοτεί περαιτέρω. Μπορεί να κάνει σπιράλ και αυτό είναι πάντα μια πρόκληση. Από μια ευρύτερη προοπτική, πώς το διαχειριζόμαστε αυτό;», προσθέτει.
Δεν υπάρχει μεγάλη συναίνεση για το μίσος στην έρευνα. Οι ερευνητές δεν μπορούν καν να συμφωνήσουν για το πώς να το ορίσουν. Λοιπόν, πώς μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα το καταπολεμήσουμε;
Η Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία λέει ότι οι υπεύθυνοι για εγκλήματα μίσους συχνά εμφανίζουν υψηλό επίπεδο επιθετικότητας και αντικοινωνικής συμπεριφοράς, αν και σπάνια διαγιγνώσκονται με ψυχική ασθένεια.
Τείνουν να στοχεύουν ομάδες για τις οποίες γνωρίζουν ελάχιστα, αλλά αυτό που πιστεύουν ότι γνωρίζουν για αυτές τις ομάδες δεν τους αρέσει. Οι οικονομικοί παράγοντες από μόνοι τους σπάνια οδηγούν το έγκλημα μίσους, αλλά μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τους ηγέτες για να επιδεινώσουν τη δυσαρέσκεια εναντίον μειονοτικών ομάδων.
Μια άλλη σημαντική κινητήρια δύναμη των εγκλημάτων μίσους ήταν οι απειλές κατά της πολιτιστικής ταυτότητας, που οδηγούσαν σε προκατάληψη εναντίον μιας άλλης ομάδας. Ίσως το να γνωρίζεις περισσότερα γι αυτήν την ομάδα μπορεί να μετριάσει αυτό το μίσος.
Η προκατάληψη, συχνά πρόδρομος του μίσους
Αυτή η ιδέα υποστηρίζεται από μια μετα-ανάλυση μελετών που δείχνει ότι η επαφή μεταξύ των ομάδων μπορεί να μειώσει την προκατάληψη, η οποία είναι συχνά πρόδρομος του μίσους.
Ο Chambers συμβούλεψε ότι για να μετριαστεί το μίσος, πρέπει πρώτα να το κατανοήσουμε και εκεί βρίσκεται το πρόβλημα: «Επειδή είναι ένα σημαντικό ζήτημα στην κοινωνία μας, πρέπει να συνεχίσουμε να το κατανοούμε. Πρέπει να καταλάβουμε τι είναι και τι μπορεί να γίνει».
Ωστόσο, πρόσθεσε ότι: «Πολλοί άνθρωποι έχουν την ικανότητα να μισούν, αλλά είναι λιγότερο συνηθισμένο από ό,τι πιστεύουμε».
Διαβάστε επίσης
Τι ψάχνουν οι επιστήμονες για την ηπατίτιδα άγνωστης αιτιολογίας σε παιδιά
Τι ισχύει για το σεξ και την ευλογιά των πιθήκων – Οι συστάσεις λόγω αύξησης των κρουσμάτων