Δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας αργότερα στη ζωή τους, όλα τα παιδιά που έχουν υποστεί κακοποίηση, αλλά πώς μπορούν οι γονείς ή οι φροντιστές να τους βοηθήσουν να αναπτύξουν ψυχική ανθεκτικότητα;
Το μη κερδοσκοπικό Σωματείο ΕΛΙΖΑ, που μάχεται για το τέλος της κακοποίησης στα παιδιά, δίνει πολύτιμες συμβουλές σε γονείς, φροντιστές και εκπαιδευτικούς για την ψυχική υποστήριξη σε παιδιά που έχουν υποστεί κακοποίηση.
Η ανθεκτικότητα είναι η ικανότητά μας να ευδοκιμούμε ακόμα και μπροστά στις προκλήσεις. Όσο πιο ανθεκτικοί είμαστε τόσο περισσότερο μπορούμε να προσαρμοστούμε σε αντίξοες καταστάσεις της ζωής. Οι επιπτώσεις της κακοποίησης στην περίοδο της ταχείας ανάπτυξης (0-5 ετών), οδηγεί σε ορισμένες μη αναστρέψιμες επιπτώσεις. Ωστόσο οι δυσμενείς εμπειρίες, η παραμέληση ή και η κακοποίηση κατά την παιδική ηλικία δεν είναι ο μόνος καθοριστικός παράγοντας για την εμφάνιση ψυχικών ασθενειών. Ένα ασφαλές και στοργικό περιβάλλον, ένας «υγιής» ενήλικας, μπορούν να συμβάλλουν στη θεραπευτική διαδικασία, την ψυχική ευημερία του παιδιού και μέσω αυτού, στην ικανότητα του παιδιού να αντιμετωπίζει αντιξοότητες στη διάρκεια της ζωής του.
Σύμφωνα με την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία, η ανθεκτικότητα στα παιδιά και τους νέους, τους δίνει τη δυνατότητα να ανταπεξέλθουν στις δυσκολίες που θα κληθούν να βιώσουν. Περιλαμβάνει συμπεριφορές, σκέψεις και ενέργειες που μπορούν να μάθουν με την πάροδο του χρόνου και μπορούν να ευδοκιμήσουν μέσα σε θετικές και υγιείς σχέσεις με τους γονείς, τους φροντιστές και τους ενήλικες, οι οποίοι ενισχύουν λειτουργικά την επίλυση προβλημάτων.
Η ψυχική ανθεκτικότητα των παιδιών που έχουν υποστεί κακοποίηση
Ανεξάρτητα από το αν ο ενήλικας που θα προσφέρει το «χέρι» της ανθεκτικότητας, είναι ο γονιός, ο φροντιστής ή ένας τρίτος που θέλει να βοηθήσει, τα βήματα που μπορεί να ακολουθήσει είναι τα εξής:
- Αφουγκραστείτε τα συναισθήματά του. Αποφύγετε να πείτε «μην κλαις» ή «ξέχασέ το».
- Αναγνωρίστε ότι μπορεί να αισθάνονται λυπημένο, φοβισμένο και πληγωμένο εξαιτίας της κατάστασης. Διαβεβαιώστε του ότι είναι απολύτως φυσιολογικό να αντιδρά με αυτόν τον τρόπο. Ενθαρρύνετέ το να μιλήσει για το πώς νιώθει.
- Διατηρήστε μια τακτική ρουτίνα. Τα μικρότερα παιδιά βρίσκουν ασφάλεια όταν υπάρχει μια δομή στη ζωή τους. Βεβαιωθείτε ότι συνεχίζετε σημαντικές τελετουργίες που σημαίνουν κάτι για το παιδί—είτε του διαβάζετε μια ιστορία πριν τον ύπνο είτε δειπνώντας μαζί του κάθε βράδυ.
- Βοηθήστε το να αναπτύξει ισχυρούς δεσμούς με φίλους και οικογένεια που μπορεί να εμπιστευτεί.
- Βοηθήστε το να καταλάβει ότι η κακοποίηση ανήκει στο παρελθόν, έτσι ώστε να μη χρειάζεται να ζήσει με φόβο μήπως το κακομεταχειριστούν ξανά. Υπενθυμίστε του τα βήματα που έχετε κάνει για να διασφαλίσετε ότι η κακοποίηση δε θα επαναληφθεί.
- Βοηθήστε το να θέσει στόχους και σχεδιάστε μαζί πώς θα τους πετύχει. Οι στόχοι μπορεί να είναι μικροί, επιτεύξιμοι, που βοηθούν το παιδί να καταλάβει ότι μπορεί να πάρει τον έλεγχο των πράξεών του.
- Μείνετε πιστοί σε όποιες συμφωνίες κάνετε με το παιδί, ώστε να καταλάβουν ότι οι ενήλικες μπορούν να είναι αξιόπιστοι.
- Βοηθήστε το παιδί να ξεφύγει από τους στρεσογόνους παράγοντες. Βοηθήστε το να μείνει μακριά από τον θύτη ή άλλα άτομα που μπορεί να φέρουν αναμνήσεις από την κακοποίηση που αντιμετώπισε. Προσπαθήστε να μεταφέρετε το παιδί σε διαφορετική/νέα τοποθεσία.
- Βοηθήστε το παιδί να χτίσει την αυτοεκτίμηση και την εμπιστοσύνη στον εαυτό του.
- Υπενθυμίστε του ότι έχει αντιμετωπίσει προκλήσεις στο παρελθόν και πιστεύετε ότι είναι σε θέση να χειριστεί και αυτή την κατάσταση. Ταυτόχρονα, διαβεβαιώστε του ότι είστε εκεί για να του προσφέρετε υποστήριξη εάν τη χρειάζεται.
- Δώστε του πολλή υποστήριξη, αγάπη και στοργή. Κάντε το να ξέρει ότι το αγαπούν και το φροντίζουν.
- Ενημερώστε το παιδί ποια βήματα μπορεί να κάνει εάν η κατάσταση εμφανιστεί ξανά.
- Διαβεβαιώστε το ότι μπορεί να έρθει σε εσάς για να το βοηθήσετε να το διαχειριστεί.
- Επίσης, πληροφορείστε ότι υπάρχουν και άλλα πράγματα που μπορεί να κάνει εάν δεν μπορεί να επικοινωνήσει μαζί σας αμέσως (καλώντας την αστυνομία, σε γραμμή παιδικής προστασίας, κ.λπ.). Εάν το παιδί είναι μεγαλύτερο, μαθαίνοντάς του μερικές απλές κινήσεις αυτοάμυνας μπορεί να ενισχύσει την εμπιστοσύνη του στον εαυτό του και να το βοηθήσει να καταλάβει ότι μπορεί να φροντίσει τον εαυτό του.
- Απευθυνθείτε σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
Η διαδικασία επούλωσης για τα παιδιά που έχουν υποστεί κακοποίηση
Η διαδικασία επούλωσης δεν ακολουθεί πάντα έναν εύκολο, ευθύ δρόμο. Μετά από τραύμα ή κακομεταχείριση, η ανθεκτικότητα χρειάζεται χρόνο για να αναπτυχθεί. Τα βήματα που μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε το παιδί ή τον έφηβο να θεραπευτεί περιλαμβάνουν τα ακόλουθα:
- Αντιμετωπίστε πρώτα τη σωματική ασφάλεια του παιδιού διαβεβαιώνοντάς το ότι κανείς δεν θα το αγγίξει ή θα το βλάψει σωματικά. Αυτό θα βοηθήσει το παιδί ή τον έφηβο να αναπτύξει αισθήματα εμπιστοσύνης και δεκτικότητας στην ψυχολογική και συναισθηματική θεραπεία.
- Αντιμετωπίστε το παρελθόν ως παρελθόν. Βοηθήστε το παιδί ή τον νέο να αναγνωρίσει στοιχεία της τρέχουσας ζωής του που είναι διαφορετικά από το παρελθόν.
- Χρησιμοποιήστε το ως ευκαιρία για να συζητήσετε τις προσδοκίες και τα προσωπικά όρια—όρια που τίθενται στις σχέσεις που προστατεύουν την αίσθηση του εαυτού μας. Για να ενθαρρύνετε τα συναισθήματα του ανήκειν και του συναισθηματικού δεσμού, παρέχετε τακτικές ρουτίνες γύρω του, όπως την ώρα του γεύματος, της ξεκούρασης και του ύπνου.
- Μιλήστε με το παιδί ή τον έφηβο για τη σημασία των συναισθημάτων. Διδάξτε του τη διαδικασία επίλυσης προβλημάτων με τρόπους κατάλληλους για την ηλικία του.
Γιώργος Γιαννακίδης, Κοινωνικός Λειτουργός – Επικεφαλής Χειριστής της Γραμμής ΕΛΙΖΑ 10454