Ο καύσωνας δεν είναι πλέον μια παροδική ενόχληση του καλοκαιριού. Είναι μια διαρκής απειλή για τη δημόσια υγεία, που απαιτεί επαγρύπνηση, πρόληψη και οργανωμένη αντίδραση. Η έγκαιρη αναγνώριση των κινδύνων και η συστηματική θωράκιση του πληθυσμού — ιδιαίτερα των πιο ευάλωτων ομάδων — είναι ο μόνος δρόμος για την προστασία ζωών σε ένα μέλλον όπου η θερμότητα γίνεται όλο και πιο αφόρητη.
Η κλιματική αλλαγή έχει καταστήσει τα φαινόμενα ακραίας ζέστης ολοένα και συχνότερα και εντονότερα, με δύο μορφές να ξεχωρίζουν:
- Τον παρατεταμένο καύσωνα, με συνεχώς υψηλές θερμοκρασίες.
- Το φαινόμενο του θερμικού θόλου (heat dome), κατά το οποίο σταθερά υψηλές ατμοσφαιρικές πιέσεις «παγιδεύουν» θερμό αέρα χαμηλά, δημιουργώντας ένα αόρατο θόλο που εμποδίζει την ψύξη.
- Τα φαινόμενα αυτά προκαλούν παρατεταμένη θερμική καταπόνηση, με σοβαρές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία παγκοσμίως. Οι επιδράσεις στον ανθρώπινο οργανισμό είναι πολυσυστηματικές και συχνά απειλητικές για τη ζωή, ιδίως για τις ευπαθείς ομάδες.
Καύσωνας: Πώς αντιδρά το σώμα – Τι συμβαίνει παθοφυσιολογικά
Όταν ο οργανισμός εκτίθεται σε υψηλές θερμοκρασίες για μεγάλο χρονικό διάστημα, οι φυσιολογικοί μηχανισμοί ρύθμισης της θερμοκρασίας καταρρέουν:
- Ανεπαρκής απώλεια θερμότητας: Αν η εφίδρωση και η αγγειοδιαστολή δεν επαρκούν, η θερμοκρασία του σώματος ανεβαίνει επικίνδυνα, οδηγώντας σε υπερθερμία.
- Διαταραχές ηλεκτρολυτών: Η αφυδάτωση μεταβάλλει τα επίπεδα νατρίου, καλίου και ασβεστίου, επηρεάζοντας τη λειτουργία καρδιάς και μυών.
- Οξειδωτικό στρες και φλεγμονή: Η υπερθερμία ενεργοποιεί κυτταρικές βλάβες και προφλεγμονώδεις κυτοκίνες, προκαλώντας συστηματική φλεγμονώδη αντίδραση.
- Μειωμένη αιμάτωση οργάνων: Η υπόταση και η διαταραχή της μικροκυκλοφορίας περιορίζουν την οξυγόνωση ζωτικών οργάνων όπως ο εγκέφαλος και η καρδιά, οδηγώντας σε ισχαιμικές βλάβες.
Ποιες είναι οι κλινικές εκδηλώσεις της θερμικής καταπόνησης
Η επίδραση της ζέστης στον οργανισμό μπορεί να κυμαίνεται από ήπια συμπτώματα έως και καταστάσεις απειλητικές για τη ζωή:
- Θερμική εξάντληση: Έντονη κόπωση, ταχυκαρδία, μυϊκές κράμπες, αυξημένη εφίδρωση και πιθανή λιποθυμία.
- Θερμοπληξία: Επείγουσα κατάσταση με υψηλό πυρετό (>40°C), σύγχυση, σπασμούς και απουσία εφίδρωσης. Χωρίς άμεση αντιμετώπιση, μπορεί να οδηγήσει σε πολυοργανική ανεπάρκεια.
- Επιδείνωση χρόνιων παθήσεων: Η ζέστη επιδεινώνει καρδιακά, αναπνευστικά και νεφρικά νοσήματα, αυξάνοντας τον κίνδυνο επειγόντων περιστατικών.
- Ηπατική και νευρολογική βλάβη: Σε βαριές περιπτώσεις, εμφανίζονται εγκεφαλοπάθεια, κώμα ή ιστική νέκρωση του ήπατος.
Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο από τον καύσωνα
Ορισμένες ομάδες πληθυσμού είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στις επιπτώσεις της θερμικής καταπόνησης:
- Ηλικιωμένοι: Έχουν μειωμένη ικανότητα θερμορύθμισης και ενδέχεται να μην ενυδατώνονται επαρκώς.
- Βρέφη και νήπια: Οι μηχανισμοί ρύθμισης της θερμοκρασίας τους είναι ακόμη ανώριμοι.
- Άτομα με χρόνια νοσήματα: Π.χ. καρδιοπαθείς, διαβητικοί, ασθενείς με ΧΑΠ ή νεφρική νόσο.
- Άτομα με ψυχιατρικά νοσήματα: Η μειωμένη αντίληψη κινδύνου και τα φάρμακα που επηρεάζουν τη θερμορύθμιση αυξάνουν τον κίνδυνο.
- Εργαζόμενοι σε εξωτερικούς χώρους και αθλητές: Συνδυάζουν έκθεση στον ήλιο με έντονη σωματική δραστηριότητα.
Καύσωνας: Πώς μπορούμε να προφυλαχθούμε
Η πρόληψη και η έγκαιρη παρέμβαση σώζουν ζωές. Κρίσιμα προληπτικά μέτρα είναι:
- Καλή ενυδάτωση: Πίνουμε υγρά συστηματικά, ακόμη και χωρίς αίσθημα δίψας. Αποφεύγουμε αλκοόλ και καφεΐνη.
- Δροσερό περιβάλλον: Παραμονή σε σκιερά ή κλιματιζόμενα μέρη, αποφυγή εξόδου στις ώρες αιχμής της ζέστης.
- Ελαφρύς ρουχισμός: Ανοιχτόχρωμα και φαρδιά ρούχα βοηθούν την απαγωγή θερμότητας.
- Προσοχή σε συμπτώματα: Ζάλη, αδυναμία, ταχυκαρδία ή σύγχυση απαιτούν άμεση προσοχή και ψύξη του ατόμου.
- Θερμοπληξία – Άμεση αντιμετώπιση: Ψυχρά επιθέματα, μπάνιο με δροσερό νερό, χρήση ανεμιστήρων και μετάβαση σε νοσοκομείο.
Έκκληση από την Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ: «Συντονισμένη δράση για την προστασία της Δημόσιας Υγείας»
Η Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών καλεί τους επαγγελματίες υγείας, την Πολιτεία και την κοινωνία να κινητοποιηθούν. «Η ενημέρωση, η εκπαίδευση και η διατομεακή συνεργασία είναι κρίσιμα όπλα για την πρόληψη και την έγκαιρη διαχείριση των επιπτώσεων της θερμικής καταπόνησης», επισημαίνουν οι ειδικοί.
Photo Shutterstock
Διαβάστε επίσης
Καύσωνας και καρδιοπαθείς: Οδηγός προστασίας από την Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία
Καύσωνας: Ποιες δουλειές του σπιτιού πρέπει να αποφεύγονται