Η εμφύτευση του εμβρύου στον ενδομητρικό ιστό της μήτρας σηματοδοτεί την έναρξη της εγκυμοσύνης. Στην περίπτωση εξωσωματικής γονιμοποίησης (IVF) αυτό συμβαίνει μετά την εμβρυομεταφορά, όταν το έμβρυο βρίσκεται στο στάδιο της βλαστοκύστης. Αρχικά, τα εμβρυικά κύτταρα έρχονται σε επαφή με το ενδομήτριο και η βλαστοκύστη προσκολλάται σε αυτό ενώ στη συνέχεια διεισδύει και εγκαθίσταται στον ενδομητρικό ιστό, οπότε ξεκινάει και η δημιουργία του πλακούντα, γεγονός το οποίο μπορεί να επιβεβαιωθεί με απλό υπερηχογράφημα.
Σε ορισμένες καταστάσεις το στάδιο της εμφύτευσης αποτυγχάνει, με αποτέλεσμα να μην προκύπτει κύηση ή να οδηγεί σε εξωμήτριο κύηση. Μάλιστα, υπάρχουν περιπτώσεις διαδοχικών αποτυχιών εξαιτίας της μη εμφύτευσης του εμβρύου, συνθήκη που ορίζεται ως επαναλαμβανόμενη αποτυχία εμφύτευσης (RIF). Σε γενικές γραμμές, θα λέγαμε ότι η RIF οφείλεται σε εμβρυικούς, μητρικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες.
Εμβρυικοί παράγοντες
Βασικός παράγοντας αποτυχίας εμφύτευσης του εμβρύου είναι οι χρωμοσωμικές ανωμαλίες που εμποδίζουν τη φυσιολογική ανάπτυξή του. Αξίζει να επισημανθεί ότι τα ποσοστά χρωμοσωμικών ανωμαλιών στα ωάρια και συνεπώς στα έμβρυα αυξάνονται με την ηλικία της μητέρας. Συγκεκριμένα, μεταξύ 35 και 40 ετών παρατηρείται μία αισθητή μείωση της γυναικείας γονιμότητας που συνοδεύεται από χαμηλότερης ποιότητας ωάρια, ενώ μετά τα 45 έτη η ποιότητα των ωαρίων είναι ακόμα πιο χαμηλή και η γονιμότητα σχεδόν μηδενίζεται.
Στους άντρες, η παραγωγή ελαττωματικών σπερματοζωαρίων με χρωμοσωμικές ανωμαλίες μπορεί να συνδέεται με την ανδρική υπογονιμότητα και να σχετίζεται με τις συνθήκες του τρόπου ζωής και την πιθανή λήψη φαρμάκων. Γενικά, η ποιότητα και η μορφολογία του εμβρύου, η οποία εξαρτάται από την ποιότητα των ωαρίων και των σπερματοζωαρίων, αντικατοπτρίζει τη δυνατότητα εμφύτευσής του.
Μητρικοί παράγοντες
Η πιθανότητα επιτυχούς εμφύτευσης σχετίζεται σημαντικά με τη δεκτικότητα του ενδομητρίου. Επίκτητες ανωμαλίες της μήτρας συνεπάγονται μειωμένη δεκτικότητα και παρεμποδίζουν την εμφύτευση. Σε αυτές συμπεριλαμβάνονται πολύποδες, ινομυώματα, ενδομήτριες συμφύσεις και διαφράγματα. Ανασταλτικά επιδρούν και συγγενείς ανωμαλίες της μήτρας, δηλαδή κατασκευαστικές ανωμαλίες της μορφολογίας της όπως μονόκερως, δίκερως, δίδελφυς και διαφραγματοφόρος μήτρα. Το πάχος του ενδομητρίου παίζει επίσης καθοριστικό ρόλο στην εμφύτευση. Ένα λεπτό ενδομήτριο παρεμποδίζει τη διαδικασία.
Άλλες καταστάσεις όπως η ενδομητρίωση, οι υδροσάλπιγγες και η αδενομύωση μπορούν να επηρεάσουν το ενδομήτριο και το μικροπεριβάλλον της μήτρας, εμποδίζοντας την εμφύτευση. Αντίστοιχη αρνητική επίδραση έχουν οι οξείες ή χρόνιες λοιμώξεις του ενδομήτριου, όπως η χρόνια ενδομητρίτιδα.
Τη διαδικασία δυσχεραίνουν και ορμονικές διαταραχές όπως το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS), διαταραχές του θυρεοειδή και χαμηλά επίπεδα προγεστερόνης.
Σε γυναίκες που παρουσιάζουν διαταραχές πήξης του αίματος όπως θρομβοφιλία μπορεί να επηρεαστεί η αγγείωση του ενδομητρίου και να μειωθεί η δεκτικότητά του.
Από την άλλη, διαταραχές του ανοσοποιητικού συστήματος της μητέρας μπορούν να οδηγήσουν σε απόρριψη του εμβρύου προτού αυτό εγκατασταθεί στο ενδομήτριο.
Τέλος, είναι σημαντική η επιλογή της στιγμής της εμφύτευσης. Πιο συγκεκριμένα, σε κάθε κύκλο, υπάρχει μία σύντομη χρονική περίοδος 48 ωρών που ονομάζεται παράθυρο εμφύτευσης, όπου το ενδομήτριο εκφράζει εκατοντάδες γονίδια που το καθιστούν έτοιμο να υποδεχθεί το έμβρυο. Είναι σημαντικό η εμφύτευση να γίνει κατά τη διάρκεια της χρονικής αυτής περιόδου.
Περιβαλλοντικοί Παράγοντες
Όπως συμβαίνει με όλα τα στάδια της εξωσωματικής γονιμοποίησης και της επιτυχούς κύησης, δε θα μπορούσαμε να παραβλέψουμε την επίδραση του τρόπου ζωής. Οι στρεσογόνες συνθήκες, το κάπνισμα και οι κακές διατροφικές συνήθεις, είναι υπεύθυνες για τη δημιουργία δυσμενούς περιβάλλοντος εμφύτευσης.
Τέλος, ένα έμβρυο καλής ποιότητας με υψηλό δυναμικό εμφύτευσης προκύπτει από ένα καλό εμβρυολογικό εργαστήριο με υψηλής ποιότητας συνθήκες επεξεργασίας και καλλιέργειας και υψηλό επίπεδο τεχνογνωσίας.
Αντιμετώπιση
Στη σύγχρονη ιατρική, εφαρμόζονται τεχνικές που αποσκοπούν στη βελτίωση των συνθηκών που σχετίζονται με την εμφύτευση και μπορούν να βελτιώσουν τα ποσοστά επιτυχίας. Στο πλαίσιο αυτό, ο προεμφυτευτικός γενετικός έλεγχος μπορεί να αξιοποιηθεί για την επιλογή υγιών εμβρύων απαλλαγμένων από χρωμοσωμικές ανωμαλίες. Επιπλέον, ουσιαστικής σημασίας είναι η ανίχνευση ανατομικών και συγγενών ανωμαλιών της μήτρας και η αντιμετώπιση υποκείμενων αιτιών όπως η ενδομητρίωση, η θρομβοφιλία και οι ορμονικές διαταραχές αλλά και ο έλεγχος οικογενειακού ιστορικού αυτοάνοσων νοσημάτων και ανοσολογικών διαταραχών που σχετίζονται με τις επαναλαμβανόμενες αποτυχίες εμφύτευσης.
Σε ορισμένες περιπτώσεις η προετοιμασία του ενδομητρίου με φαρμακευτική αγωγή (οιστρογόνα, προγεστερόνη) μπορεί να βελτιώσει τη δεκτικότητά του. Επιπλέον, με σύγχρονες και αξιόπιστες μεθόδους είναι δυνατό να εκτιμηθεί η δεκτικότητα του ενδομητρίου και να προσδιοριστεί η κατάλληλη στιγμή για την εμφύτευση έτσι ώστε να αυξηθεί η πιθανότητα επιτυχίας.
Τέλος, σε ότι αφορά τη βελτίωση των συνθηκών του τρόπου ζωής, συνίσταται η αποχή από το κάπνισμα, η προσεγμένη διατροφή και ο έλεγχος του σωματικού βάρους και γενικότερα η υιοθέτηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής.
Κλείνοντας, οφείλω να προτρέψω τα ζευγάρια που αντιμετωπίζουν προβλήματα υπογονιμότητας να προσεγγίσουν ειδικό γυναικολόγο αναπαραγωγής προκειμένου να προχωρήσουν σε εξατομικευμένη διάγνωση και θεραπεία.
Βασίλειος Κελλάρης
Μαιευτήρας Γυναικολόγος,
Ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή
Μονάδα ΥΓΕΙΑ IVF ΕΜΒΡΥΟΓΕΝΕΣΙΣ
Photo Shutterstock
Διαβάστε επίσης
Τα υπερβακτήρια αντέχουν ακόμα περισσότερο μετά την πανδημία – Ανησυχητική έρευνα
Καρδιακή ανεπάρκεια: Ευαισθητοποίηση, έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση