Η αθλητική ευεξία αναφέρεται στην ολοκληρωμένη κατάσταση ευημερίας και υγείας, που απαιτείται για ένα άτομο και που επιτυγχάνεται μέσω της σωστής άσκησης, της ισορροπημένης διατροφής, της ψυχικής υγείας και της κοινωνικής ευημερίας του αθλητή. Η αθλητική ευεξία περιλαμβάνει τη φυσική προετοιμασία, την αντοχή στις καταπονήσεις, την πρόληψη τραυματισμών, την ψυχολογική ισορροπία και τη σωστή διατροφή, που όλα μαζί συμβάλουν στην απόδοση και στην απόλαυση της άθλησης, σε συνδυασμό με έναν υγιή τρόπο ζωής για τους αθλητές.
Τα τελευταία χρόνια οι εξελίξεις των βιο-ιατρικών επιστημών και της τεχνολογίας συμβάλλουν στην εμπεριστατωμένη έρευνα στον τομέα της αθλητικής ευεξίας. Καινοτόμες προσεγγίσεις στη μέτρηση βιοδεικτών έκθεσης και επίδρασης στον ανθρώπινο οργανισμό επιτρέπουν πολύπλευρη κατανόηση της σχέσης μεταξύ αθλητικής δραστηριότητας και σωστής λειτουργίας του οργανισμού.
Αθλητική ευεξία: Ο ρόλος των τελομερών
Ένας τέτοιος βιοδείκτης είναι τα τελομερή. Τα τελομερή είναι προστατευτικές δομές DNA και πρωτεϊνών στα άκρα των χρωμοσωμάτων και παίζουν ουσιαστικό ρόλο στη διατήρηση της δομικής ακεραιότητας των χρωμοσωμάτων και κατ’ επέκταση της κυτταρικής υγείας και του πολλαπλασιασμού των κυττάρων. Τα τελομερή συρρικνώνονται με την πάροδο του χρόνου, ως ένας μηχανισμός που εμπλέκεται στην κυτταρική γήρανση. Επίσης αποτελούν έναν από τους βιολογικούς μηχανισμούς, που μπορούν να επηρεαστούν από το περιβάλλον διαβίωσης, τον τρόπο ζωής, τη διατροφή, το στρες, τις γενετικές προδιαθέσεις σε χρόνια νοσήματα, τη συνολική ψυχολογική/πνευματική κατάσταση κτλ.
Έτσι τα τελομερή, ως ένας βιοδείκτης επίδρασης, συνδέονται με την πρόωρη γήρανση, την ευεξία και συνολικά την υγεία του ατόμου και κατ’ επέκταση ενός αθλητή. Τα αποτελέσματα των μελετών μέχρι στιγμής έχουν δείξει ότι η αθλητική δραστηριότητα ενδέχεται να επηρεάζει το μήκος των τελομερών. Κατά την άσκηση, η κυτταρική ανάπτυξη και αναγέννηση επιταχύνονται, με την πιθανή επίδραση στο μήκος των τελομερών. Οι αθλητές εμφανίζουν συνήθως μεγαλύτερο μήκος τελομερών, υποδεικνύοντας βελτιωμένη ανοχή σε φλεγμονώδεις καταστάσεις και στο οξειδωτικό στρες. Έτσι η ανάλυση της δυναμικής των τελομερών προσφέρει μια νέα προσέγγιση για την αξιλόγηση της κυτταρικής υγείας και της μακροζωίας των αθλητών, παρέχοντας καινοτόμα δεδομένα για την αθλητική ευεξία.
Όπως και τα τελομερή, άλλες καινοτόμες προσεγγίσεις μπορούν να συνδυαστούν, προσφέροντας μια ολοκληρωμένη εικόνα για την αθλητική ευεξία. Για παράδειγμα ο προσδιορισμός του γενετικού και του φαινοτυπικού προφίλ του αθλητή προσφέρει πληροφορίες για γενετικές προδιαθέσεις, που επηρεάζουν την αθλητική απόδοση, πώς οι προδιαθέσεις αυτές εκφράζονται (φαινότυπος) στο δεδομένο περιβάλλον διαβίωσης, αλλά και ποια σημεία μπορούν να ενισχυθούν για τη βελτίωση των επιδόσεων του αθλητή και την εξέλιξή του.
Καινοτόμες προσεγγίσεις
Επιπλέον η συμπλήρωση των «κλασικών» βιοχημικών εξετάσεων με καινοτόμες προσεγγίσεις επί της λεγόμενης μεταβολωμικής παρέχει νέες δυνατότητες, λόγω και του πλούτου πληροφοριών για το βιοχημικό προφίλ και τις ανάγκες του αθλητή.
Οι προσεγγίσεις αυτές αντικατοπτρίζουν τη σημασία της εξατομίκευσης και στη διαχείριση της διατροφής, απαιτώντας συνεργασία με εξειδικευμένους διατροφολόγους, για τον κατάλληλο σχεδιασμό διατροφικών προγραμμάτων προσαρμοσμένων στις ανάγκες του αθλητή.
Τέλος η ανάλυση της έκθεσης σε ενδοκρινικούς διαταράκτες (δηλαδή χημικά μόρια που έχουν τεκμηριωμένη δυσμενή επίδραση στο ορμονικό σύστημα των ανθρώπων) και περιβαλλοντικούς ρύπους (π.χ. βαρέα μέταλλα) έχει σημαντικό ρόλο στην πρόληψη πιθανών μακροπρόθεσμων επιπτώσεων στην ομοιόσταση του οργανισμού. Παράλληλα η ανίχνευση πνευματικού στρες και η διαχείριση της πνευματικής κόπωσης αποτελούν «κλειδί», για τη διατήρηση της ισορροπίας ανάμεσα στη σωματική, συναισθηματική και πνευματική ευεξία του αθλητή.
Η ολοκληρωμένη χρήση των μεθοδολογιών για την αξιολόγηση γενετικών, βιοχημικών, διατροφικών και άλλων χαρακτηριστικών των αθλητών βασίζεται στη συνεκτική τους σύνδεση και στον αντίκτυπό τους στην υγεία, στην ευεξία και στη μακροζωία του αθλητή. Κάθε μία παράμετρος προσφέρει μοναδικές πληροφορίες, ενημερώνοντας ή διευκολύνοντας την ερμηνεία και τη διαχείριση άλλων παραμέτρων. Αυτό δημιουργεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στη συνολική αξιολόγηση της υγείας του αθλητή και παρέχει πολύτιμα δεδομένα για την αθλητική ευεξία.
Λύση με ελληνική υπογραφή
Ένα νέο πρόγραμμα με ελληνική υπογραφή προσφέρει ένα σύνολο καινοτόμων βιοϊατρικών αναλύσεων, που παρέχουν πληροφορίες στον προπονητή και στον αθλητή, με στόχο την καλύτερη διαχείριση της σωματικής και της πνευματικής του υγείας του. Αναπτύσσεται υπό την επιστημονική εποπτεία του καθηγητή και ακαδημαϊκού Δρ. Αριστείδη Τσατσάκη, διευθυντή του Εργαστηρίου Τοξικολογίας & Εγκληματολογικής Χημείας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Πρόκειται για το olympic performance plus και είναι το αποτέλεσμα μακροχρόνιων μελετών της ερευνητικής ομάδας και των συνεργατών του κ. Τσατσάκη, που επικεντρώνεται στην ανάλυση της επίδρασης που έχουν το περιβάλλον και ο τρόπος ζωής σε βιοδείκτες έκθεσης και επίδρασης της ευεξίας και της συνολικής υγείας.
Το πρόγραμμα επικεντρώνεται στους αθλητές, οι οποίοι θέλουν να βρίσκονται σε ένα περιβάλλον ασφαλές, ως προς την έκθεση σε διάφορους περιβαλλοντολογικούς παράγοντες (ρύποι, φάρμακα, τρόφιμα), να ακολουθούν έναν συγκεκριμένο τρόπο διαβίωσης και να στοχεύουν στην καλύτερη αθλητικής προετοιμασία για βέλτιστο αποτέλεσμα. Η προσέγγιση περιλαμβάνει εξειδικευμένες αναλύσεις:
1) Εφαρμογή καινοτόμων βιοϊατρικών τεχνικών ανάλυσης βιοδεικτών έκθεσης (biomarkers of exposure) και επίδρασης (biomarkers of effect) όσον αφορά στην κυτταρική υγεία και ευεξία.
2) Γονοτυπικό-φαινοτυπικό προφίλ του ατόμου, για την κατανόηση του γενετικού υπόβαθρου του αθλητή, ως προς τα χαρακτηριστικά που σχετίζονται με την αθλητική υγεία.
3) Εξειδικευμένες για τον αθλητή βιοχημικές και μεταβολομικές εξετάσεις, για μέτρηση βιοδεικτών φυσιολογίας.
4) Εξατομικευμένες διατροφικές παρεμβάσεις από διατροφολόγους, για στοιχεία και συμπληρώματα που είναι απαραίτητα, στο πλαίσιο της ισορροπημένης διατροφής που πρέπει να έχει ένας αθλητής.
Στην παρούσα φάση το νέο πρόγραμμα εφαρμόζεται πιλοτικά.