Με αφορμή τα πρόσφατα στοιχεία που δείχνουν αύξηση της κατάθλιψης μεταξύ των Αμερικανών εφήβων, τόσο ο βρετανικός όσο και ο αμερικανικός Τύπος έχουν «βομβαρδίσει» τους αναγνώστες με ιστορίες για τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα smartphones που καταστρέφουν την ψυχική υγεία των νέων, όπως σημειώνει σε δημοσίευμά του ο Economist. Ο Jonathan Haidt του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης συνέκρινε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με τον πνιγμό στο νερό.
Το 2017 η Jean Twenge, καθηγήτρια στο San Diego State, έγραψε ένα δοκίμιο με τίτλο «Έχουν τα smartphones καταστρέψει μια γενιά;». Η απάντησή της, «ναι», ήταν προκλητική εκείνη την εποχή. Τώρα, είναι κάτι το συνηθισμένο.
Σε πρόσφατη έρευνα, το 53% των Αμερικανών δήλωσε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ευθύνονται κυρίως ή πλήρως για την αύξηση της κατάθλιψης των εφήβων.
Τα έξυπνα κινητά τηλέφωνα έχουν γίνει παγκόσμια εδώ και πολύ καιρό. Αν προκαλούν επιδημία θλίψης, τα στοιχεία θα πρέπει να εμφανιστούν σε όλο τον κόσμο. Τα δεδομένα υποστηρίζουν τον ισχυρισμό ότι οι νέοι, ιδίως τα κορίτσια, έχουν επιδεινούμενη ψυχική υγεία. Αφήνουν όμως περιθώρια αμφιβολίας ότι τα κινητά είναι ο κύριος ένοχος.
Τα έξυπνα κινητά, η ψυχική υγεία και οι αυτοκτονίες των έφηβων
Η ψυχική υγεία είναι δύσκολο να μετρηθεί. Τα ερωτηματολόγια επηρεάζονται από τον σχεδιασμό της έρευνας και οι ψυχολογικές διαγνώσεις διαφέρουν μεταξύ των χωρών και με την πάροδο του χρόνου. Αντ’ αυτού, ο Economist επικεντρώθηκε -όπως αναφέρει- στις αυτοκτονίες και τις νοσηλείες για αυτοτραυματισμό μεταξύ 17 χωρών.
Και οι δύο δείκτες φαίνονται ανησυχητικοί για τα κορίτσια. Τα ποσοστά αυτοκτονιών έχουν μειωθεί συνολικά, αλλά τα κορίτσια -που αυτοκτονούν λιγότερο συχνά από άλλες ομάδες- αποτελούν εξαίρεση. Μεταξύ των κοριτσιών ηλικίας 10-19 ετών, τα ποσοστά αυτοκτονιών αυξήθηκαν από 3,0 ανά 100.000 άτομα κατά μέσο όρο το 2003 σε 3,5 ανά 100.000 άτομα το 2020. Το ποσοστό μεταξύ των αγοριών, αν και υψηλότερο, 6,1 ανά 100.000 κατοίκους, δεν έχει αλλάξει σχεδόν καθόλου.
Τα κορίτσια επιδίδονται σε περισσότερους μη θανατηφόρους αυτοτραυματισμούς, όπως το κόψιμο, απ’ ό,τι τα αγόρια. Το μέτρο αυτό παρουσιάζει ακόμη πιο απότομες αυξήσεις. Για τα έφηβα κορίτσια, τα ποσοστά νοσηλείας για αυτοτραυματισμό έχουν αυξηθεί από το 2010 και μετά και στις 11 χώρες με διαθέσιμα στοιχεία, κατά μέσο όρο 143%. Η μέση αύξηση για τα αγόρια ήταν 49%.
Φταίνε τα smartphones;
Στην Αμερική και στη Βρετανία, τα ποσοστά αυτοκτονιών και αυτοαναφερόμενης θλίψης ήταν σταθερά μέχρι περίπου το 2010, όταν ξεκίνησε το Instagram, απογειώθηκαν. Παρόλο που αυτές οι ταυτόχρονες αυξήσεις δεν αποδεικνύουν ότι η μία τάση προκάλεσε την άλλη, μια τέτοια συσχέτιση θα προέκυπτε πιθανώς αν όντως έφταιγαν τα τηλέφωνα.
Αλλού, ωστόσο, τα στοιχεία είναι ανάμεικτα. Ορισμένες χώρες, όπως η Σουηδία, είδαν απότομη αύξηση των νοσηλειών για αυτοτραυματισμό το 2006, με μια ισορροπία την περίοδο 2010-18. Σε άλλες, όπως η Ιταλία, το ποσοστό αυτό ήταν σταθερό μέχρι την άφιξη της COVID-19. Σε μερικές χώρες δεν σημειώθηκε καμία αύξηση. Οι αυτοκτονίες διέφεραν ομοίως.
Γιατί τα κινητά επηρεάζουν περισσότερο τα κορίτσια;
Επειδή τα smartphones υιοθετήθηκαν με διαφορετικούς ρυθμούς στις διάφορες χώρες, ο χρόνος των αυξήσεων που προκάλεσαν στις αυτοκτονίες ή στους αυτοτραυματισμούς θα πρέπει να διαφέρει σε αυτή τη βάση. Ο κ. Haidt λέει ότι τα smartphones είναι ιδιαίτερα επικίνδυνα για τα κορίτσια, επειδή τα αγόρια περνούν περισσότερο χρόνο στα βιντεοπαιχνίδια και λιγότερο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που προκαλούν κατάθλιψη.
Ωστόσο, ο Economist δεν μπόρεσε να βρει καμία στατιστική σχέση μεταξύ των διαχρονικών αλλαγών στην επικράτηση είτε των συνδρομών κινητού διαδικτύου είτε της αυτοαναφερόμενης χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σε μια χώρα και των διαχρονικών αλλαγών στα ποσοστά αυτοκτονιών ή αυτοτραυματισμών-νοσοκομειακής περίθαλψης της χώρας αυτής, είτε για τα αγόρια είτε για τα κορίτσια. Μετά την προσαρμογή για τον αντίκτυπο του Covid, το οποίο αύξησε αυτά τα ποσοστά σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτό ίσχυε για όλες τις ηλικιακές ομάδες και για μια σειρά χρονικών υστερήσεων.
Η απουσία αποδείξεων δεν είναι απόδειξη της απουσίας. Πολυάριθμες μελέτες που χρησιμοποίησαν τυχαιοποιημένα ή φυσικά πειράματα έχουν υπονοήσει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να προκαλέσουν θλίψη ή άγχος στους εφήβους. Και τα smartphones θα μπορούσαν ακόμα να προκαλέσουν σοβαρές ζημιές χωρίς να οδηγούν τους ανθρώπους να βλάψουν ή να αυτοκτονήσουν. Αλλά αν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν η μόνη ή η κύρια αιτία της αύξησης των επιπέδων αυτοκτονιών ή αυτοτραυματισμών -και όχι απλώς ένα μέρος ενός σύνθετου προβλήματος- τα δεδομένα σε επίπεδο χώρας θα έδειχναν πιθανώς σημάδια της επίδρασής τους.