Σε πάρα πολλές περιπτώσεις, ο καρκίνος «κρύβεται» πίσω από καθημερινά συμπτώματα.
Η διάγνωση του καρκίνου δεν είναι πάντα μια υπόθεση «ξεκάθαρων» συμπτωμάτων.
Για πολλούς ασθενείς, τα πρώτα σημάδια της ασθένειας δεν είναι οι κλασικές προειδοποιήσεις, όπως το αίμα στα κόπρανα ή η παρουσία εξογκώματος, αλλά ασαφείς ενοχλήσεις: ανεξήγητη απώλεια βάρους, έντονη κούραση, απώλεια όρεξης, ασαφείς πόνοι.
Όταν ο καρκίνος «κρύβεται» πίσω από καθημερινά συμπτώματα
Αυτά τα «μη ειδικά» συμπτώματα μπορεί να κρύβουν τόσο καλοήθεις παθήσεις όσο και σοβαρές νόσους, συμπεριλαμβανομένου του καρκίνου. Το μεγάλο ερώτημα για τους γιατρούς της πρωτοβάθμιας φροντίδας είναι πώς να ξεχωρίσουν εγκαίρως ποιες περιπτώσεις πρέπει να διερευνηθούν άμεσα.
Η Καθηγήτρια Θεραπευτικής – Επιδημιολογίας – Προληπτικής Ιατρικής, Παθολόγος (Θεραπευτική Κλινική Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, Νοσοκομείο Αλεξάνδρα) Θεοδώρα Ψαλτοπούλου και η Αλεξάνδρα Σταυροπούλου (Βιολόγος) συνοψίζουν τα δεδομένα πρόσφατης μελέτης.
Το πρόγραμμα SCAN
Σε αυτό το κενό έρχεται να απαντήσει το πρόγραμμα SCAN (Suspected CANcer Pathway), που εφαρμόστηκε πιλοτικά στην Οξφόρδη το 2017 και από το 2020 έχει ενταχθεί στη βασική παροχή υπηρεσιών υγείας στην περιοχή. Το SCAN είναι μια «ταχεία διαγνωστική διαδρομή» σχεδιασμένη για ασθενείς με μη ειδικά συμπτώματα που μπορεί να παραπέμπουν σε καρκίνο.
Πρόκειται για ένα σύστημα που ξεκινά με παραπομπή από τον γενικό γιατρό, εφόσον ο ασθενής είναι άνω των 40 ετών και δεν πληροί τα κριτήρια για άλλες εξειδικευμένες διαδρομές διάγνωσης. Η διαδικασία περιλαμβάνει αξονική τομογραφία θώρακα, κοιλιάς και λεκάνης, μια σειρά αιματολογικών εξετάσεων και τεστ κοπράνων, ενώ παράλληλα οι ασθενείς μπορούν να συνεισφέρουν δείγματα σε ειδική βιοτράπεζα για μελλοντική έρευνα.
Mια πρόσφατη μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Lancet Primary Care περιγράφει τα αποτελέσματα των πρώτων έξι χρόνων λειτουργίας του SCAN. Από το 2017 έως το 2023, παραπέμφθηκαν 4.823 ασθενείς. Η πλειονότητα ήταν γυναίκες (56,8%), με μέση ηλικία σχεδόν τα 70 έτη, και το 89% προερχόταν από λευκό πληθυσμό – κάτι που αντανακλά τη δημογραφική σύνθεση της Οξφόρδης.
Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι περίπου 9% των παραπομπών οδήγησαν σε διάγνωση καρκίνου και σχεδόν 11% σε άλλες σοβαρές παθήσεις. Εξίσου εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι σχεδόν 1 στους 5 ασθενείς εμφάνισε «τυχαία ευρήματα» σε απεικονιστικές εξετάσεις, δηλαδή ανωμαλίες που δεν σχετίζονταν άμεσα με τον λόγο παραπομπής αλλά απαιτούσαν περαιτέρω διερεύνηση.
Ασαφή συμπτώματα καρκίνου
Οι συχνότεροι καρκίνοι που εντοπίστηκαν ήταν του πνεύμονα, του παγκρέατος, του παχέος εντέρου, του μαστού και τα λεμφώματα. Είναι κατηγορίες όγκων που συχνά εκδηλώνονται με ασαφή συμπτώματα και άρα κινδυνεύουν να διαγνωστούν καθυστερημένα.
Παρά την έγκαιρη διαδρομή που προσφέρει το SCAN, η πλειονότητα των καρκίνων εξακολουθεί να ανιχνεύεται σε προχωρημένα στάδια: σχεδόν οι μισοί ασθενείς διαγνώστηκαν σε στάδιο IV, ενώ μόνο το 18% εντοπίστηκε σε πρώιμο στάδιο. Περίπου ένας στους τρεις ασθενείς μπόρεσε να λάβει θεραπεία με σκοπό την ίαση, κυρίως με χημειοθεραπεία ή χειρουργική επέμβαση.
Πέρα από τον καρκίνο, το SCAN αποκάλυψε και μια σειρά άλλων παθήσεων που εξηγούσαν τα συμπτώματα των ασθενών: γαστρίτιδα, πέτρες στη χολή, αναιμία, αυτοάνοσα νοσήματα και λοιμώξεις του αναπνευστικού. Σε άλλες περιπτώσεις, τα συμπτώματα αποδόθηκαν σε ήδη γνωστά χρόνια νοσήματα, όπως διαβήτη, καρδιακή ανεπάρκεια ή χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια. Τέλος, ένα ποσοστό ασθενών δεν έλαβε καμία νέα διάγνωση και περιορίστηκε σε οδηγίες για τον τρόπο ζωής.
Το ένστικτο των γιατρών
Η αξία του προγράμματος δεν βρίσκεται μόνο στον αριθμό των διαγνώσεων, αλλά και στον τρόπο που δίνει στους γιατρούς ένα νέο εργαλείο για να εμπιστευθούν το ένστικτό τους. Είναι χαρακτηριστικό ότι η παραπομπή λόγω «διαίσθησης» του γιατρού –η λεγόμενη «gut feeling»– ήταν από τους ισχυρότερους δείκτες που τελικά σχετίζονταν με καρκίνο. Επίσης, ιδιαίτερη βαρύτητα είχαν τα «ανεξήγητα αποτελέσματα εξετάσεων», όπως χαμηλή αιμοσφαιρίνη ή αυξημένοι δείκτες φλεγμονής. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το ποσοστό καρκίνου ήταν σημαντικά υψηλότερο. Ένα ειδικό αιματολογικό τεστ, το CA125, βρέθηκε να έχει θετική προγνωστική αξία σχεδόν 30% και να συνδέεται με διαφορετικούς τύπους καρκίνου, μεταξύ άλλων του παγκρέατος και του πνεύμονα.
Βεβαίως, η εφαρμογή μιας τόσο εκτεταμένης διαγνωστικής διαδικασίας έχει και τις προκλήσεις της. Η συχνή ανίχνευση τυχαίων ευρημάτων μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω εξετάσεις, ανησυχία των ασθενών και αυξημένο φόρτο για τα νοσοκομεία. Από την άλλη, κάποια από αυτά τα «παράπλευρα» ευρήματα μπορεί να αποδειχθούν σωτήρια, αν εντοπιστούν εγκαίρως προβλήματα που αλλιώς θα περνούσαν απαρατήρητα.
Πρώιμη διάγνωση του καρκίνου
Η μελέτη αναδεικνύει επίσης το γεγονός ότι, παρά την πρόοδο, δεν έχει ακόμα επιτευχθεί ουσιαστική μετατόπιση προς την πρώιμη διάγνωση του καρκίνου. Αυτό θέτει ερωτήματα για το πώς θα μπορούσαν οι ασθενείς να φτάνουν νωρίτερα στον γιατρό ή να παραπέμπονται ταχύτερα, και κατά πόσο χρειάζονται βελτιώσεις στα φίλτρα επιλογής. Ταυτόχρονα, εγείρονται ζητήματα κόστους και κατανομής πόρων, αφού η διαχείριση χιλιάδων ασθενών με τέτοιο εύρος πιθανών ευρημάτων απαιτεί μεγάλη επένδυση σε προσωπικό και υποδομές.
Παρά τις δυσκολίες, το SCAN αποτελεί μια καινοτόμα απάντηση σε ένα από τα μεγαλύτερα διαγνωστικά προβλήματα της ιατρικής: πώς να μην παραβλέπεται ο καρκίνος όταν «κρύβεται» πίσω από καθημερινά συμπτώματα. Ο συνδυασμός της κλινικής διαίσθησης του γιατρού με προηγμένα διαγνωστικά εργαλεία δείχνει ότι μπορεί να σώσει ζωές, έστω κι αν η μάχη για πιο πρώιμη διάγνωση παραμένει μπροστά μας.
Το βέβαιο είναι ότι τα επόμενα χρόνια, καθώς περισσότερα κέντρα υιοθετούν αντίστοιχες διαδρομές σε όλη τη Βρετανία αλλά και διεθνώς, θα έχουμε καλύτερη εικόνα για το πώς τέτοια συστήματα επηρεάζουν τη συνολική πορεία της νόσου και την εμπειρία των ασθενών.
photo shutterstock
Διαβάστε επίσης
Η πρώτη Κλινική Επιζώντων Καρκίνου στο Αττικόν: Το όραμα, η πρωτοβουλία και τα οφέλη
6 λαχανικά με περισσότερη βιταμίνη C από ένα πορτοκάλι