Οι Έλληνες γιατροί που σπούδασαν Ιατρική, πρακτικοί ή εμπειρικοί γιατροί που ασκούσαν τη λεγόμενη ”δημώδη Ιατρική” και τσαρλατάνοι στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και της Επανάστασης του ’21.
Έλληνες γιατροί που σπούδασαν Ιατρική κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, σε πανεπιστήμια ευρωπαϊκών πόλεων όπως η Πάδοβα, η Παβία, η Πίζα και η Βιέννη επέστρεφαν στην υπόδουλη πατρίδα τους , με διπλώματα που έφεραν την αναφορά ”Natione Graecus” .
Κάποιοι από αυτούς απέκτησαν αξιώματα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, κάποιοι άλλοι οργάνωσαν φιλελληνικά κομιτάτα ενώ δεκάδες από αυτούς μετείχαν στη Φιλική Εταιρεία.
Εκτός όμως από τους επιστήμονες Έλληνες ιατρούς στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας υπήρχαν και οι πρακτικοί ή εμπειρικοί γιατροί που ασκούσαν τη λεγόμενη ”δημώδη Ιατρική”, κυρίως στις ορεινές περιοχές της χώρας ενώ δεν έλειπαν οι τσαρλατάνοι και οι κομπογιαννίτες οι οποίοι είχαν ως σκοπό να αποκομίζουν οικονομικό όφελος.
Για τους επιστήμονες γιατρούς κατά την επανάσταση του 1821, αλλά και για τους πρακτικούς/ εμπειρικούς γιατρούς καθώς και για τους τσαρλατάνους μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών Υγείας του ΑΠΘ, καθηγητής Υγιεινής- Κοινωνικής Ιατρικής Θεόδωρος Δαρδαβέσης.
Ιατροί που διακρίθηκαν στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας
«Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, αρκετοί νέοι από διάφορες περιοχές της υπόδουλης Ελλάδος, πήγαιναν σε Πανεπιστήμια ευρωπαϊκών πόλεων για να σπουδάσουν, κατά προτίμηση Ιατρική. Κάποιοι από αυτούς, όπως ο Μαυροκορδάτος και ο Νικούσιος έγιναν Μεγάλοι Διερμηνείς ανερχόμενοι στην κλίμακα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ορισμένοι, όπως ο Ηπίτης, οργάνωσαν φιλελληνικά κομιτάτα στην Ευρώπη ενώ κάποιοι άλλοι όπως ο Αδαμάντιος Κοραής κατέστησαν διαφωτιστές του έθνους ή πολιτικοί της επανάστασης, όπως ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και ο Ιωάννης Κολέττης.
Επίσης υπήρχαν γιατροί που πλαισίωσαν τον Ρήγα Φεραίο και στήριξαν τον αγώνα του, όπως ο Ιωάννης Εμμανουήλ από την Καστοριά, ο Νικόλαος Πολύζος, ο Ιωάννης Κυρίτσης, ο Δημήτριος Νικολαϊδης, ο Πέτρος Φράγκος και οι φοιτητές Ιατρικής Κωνσταντίνος Καρακάσης, Χριστόφορος Περαιβός και Γεώργιος Σακελλάριος. Αλλά και στη Φιλική Εταιρεία συμμετείχαν ως μέλη δεκάδες ιατροί, ενώ αργότερα υπήρξαν ευεργέτες του αγώνα, όπως ο Αρσάκης από την Ήπειρο, ο Δελλαπόρτας από την Κεφαλλονιά, ο Σακελλάριος από την Κοζάνη και ο Φλέβας από την Νάουσα. Τέλος, ιατρός ήταν ο πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδος Ιωάννης Καποδίστριας» σημειώνει ο κ . Δαρδαβέσης.
Ελάχιστοι επιστήμονες ιατροί ενεπλάκησαν στον ένοπλο αγώνα
Όπως αναφέρει ο κ Δαρδαβέσης από τους επιστήμονες ιατρούς, λίγοι, επέλεξαν να εμπλακούν στο ένοπλο σκέλος της εθνεγερσίας και να προσφέρουν υπηρεσίες στους αγωνιστές της επανάστασης.
«Όσοι τελικά ενεπλάκησαν, ασχολήθηκαν περισσότερο με την αντιμετώπιση παθολογικών καταστάσεων και ελάχιστα με τη φροντίδα τραυμάτων και κακώσεων, με συνέπεια η ιατρονοσηλευτική περίθαλψη να στηριχθεί σε φιλέλληνες και αλλοδαπούς ιατρούς και κυρίως στους λεγόμενους πρακτικούς ή εμπειρικούς ιατρούς, οι οποίοι δεν είχαν καμία σχέση με τους κομπογιαννίτες και τους τσαρλατάνους» εξηγεί ο κ. Δαρδαβέσης.
Πρακτικοί γιατροί με ενεργό εμπλοκή στον απελευθερωτικό αγώνα
Οι πρακτικοί ή εμπειρικοί ιατροί όπως αναφέρει ο κ Δαρδαβέσης ασκούσαν τη λεγόμενη ”Δημώδη Ιατρική”, κυρίως στις ορεινές περιοχές της χώρας και ήταν ιδιαίτερα επιδέξιοι, κυρίως, στην ανάταξη εξαρθρώσεων και καταγμάτων, στην περιποίηση τραυμάτων και στην πραγματοποίηση μικροεπεμβάσεων, με συνέπεια να καλούνται και ”ιατροχειρουργοί” ή και ”ιατροφαρμακοποιοί”, γιατί, εκτός των ιατρικών πράξεων που επιτελούσαν, παρασκεύαζαν φάρμακα και συνέλεγαν βότανα, τα οποία χορηγούσαν, κατά περίπτωση, σε ασθενείς και τραυματίες. Οι πρακτικοί ιατροί διακρίνονταν σε εξοχότατους, σε καλογιατρούς και βοτανοπώλες και έχαιραν εκτίμησης, διότι ήταν κοντά στους απλούς ανθρώπους και προσέφεραν τις υπηρεσίες τους χωρίς ή με συμβολική αμοιβή.
«Συνήθως, η μετάδοση των γνώσεων και των εμπειριών στην άσκηση της πρακτικής ιατρικής ήταν οικογενειακή υπόθεση και περνούσε από τον πατέρα στα παιδιά του. Ωστόσο, πρέπει να επισημανθεί η λειτουργία πρακτικών ιατροφαρμακευτικών σχολείων στην Αθήνα, το Καρπενήσι, τη Σπάρτη, τη Χίο και αλλού, στα οποία διδάσκονταν σχετικά μαθήματα και δεξιότητες. Ένα τέτοιο ιατροφαρμακευτικό σχολείο ιδρύθηκε στο Μυστρά από τον Παναγιώτη Γιατράκο πριν από την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα. Στο σχολείο αυτό μαθήτευσαν οι πέντε νεότεροι αδελφοί του και άλλοι πρακτικοί ιατροί, όπως ο Καστάνης, ο Παπαδάκης, ο Πετιμεζάς, ο Στρατάκης και ο Χασανάκος.
Ορισμένοι εξ αυτών εκτελούντες διπλά καθήκοντα γιατρού και πολεμιστή, έπεσαν ενδόξως μαχόμενοι. Στη Φιλική Εταιρεία με τον βαθμό του κατηχητή συμμετείχαν οι πρακτικοί ιατροί Γιατράκος., Πελοπίδας και Χρυσοσπάθης, ενώ ενεργό εμπλοκή στον απελευθερωτικό αγώνα είτε παρέχοντας ιατρικές υπηρεσίες, είτε μαχόμενοι, είχαν δεκάδες άλλοι πρακτικοί ιατροί. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται τουλάχιστον μία γυναίκα, η Ελένη, σύζυγος του οπλαρχηγού Βάσου Μαυροβουνιώτη» αναφέρει ο κ. Δαρδαβέσης.
Κομπογιαννίτες και τσαρλατάνοι στα χρόνια της Επανάστασης
Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα δεν έλειψαν και κομπογιαννίτες και οι τσαρλατάνοι , οι οποίοι ήταν ψευτογιατροί που απέβλεπαν αποκλειστικά στο οικονομικό όφελος. Όπως αναφέρει ο κ. Δαρδαβέσης έφεραν ειδική ένδυση και κάλυπταν το κεφάλι τους με σαμαροκάλπακο, στο οποίο τοποθετούσαν, εμφανώς, φάρμακα πρώτης ανάγκης.
«Συνήθως, είχαν ως συνοδεία έναν βοηθό, ο οποίος διαλαλούσε ”γιατρός ! γιατρικά ! βότανα για κάθε αρρώστια και πληγή !”, ενώ μεταξύ τους μιλούσαν μια ιδιαίτερη συντεχνιακή διάλεκτο. Είχαν τα προσωνύμια ”Βικογιατροί”, όταν συγκέντρωναν βότανα από την κοιλάδα του Βίκου ή ”Ματσοκάριδες”, γιατί κρατούσαν, πάντα, ρόπαλο (mazuca), κυρίως για να αμύνονται από τις επιθέσεις των συγγενών του ασθενούς, σε περίπτωση αποτυχίας της θεραπείας που εφάρμοζαν. Η θεραπευτική αγωγή που συνιστούσαν, απαιτούσε αφενός υλικά για την παρασκευή φαρμάκων, τα οποία ήταν σχεδόν αδύνατο να εντοπιστούν (π.χ. αριστερό πόδι νυχτερίδας, που φώλιαζε σε ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία !) και αφετέρου υιοθέτηση οδηγιών ιδιαίτερα πολύπλοκων στην εφαρμογή τους, ώστε σε περίπτωση κακής έκβασης της ασθένειας ή του τραύματος, η ευθύνη να βαρύνει τον ασθενή και τους οικείους του. Στην ιδιαίτερα σπάνια περίπτωση ίασης του ασθενή ή του τραυματία, που ήταν πάντα σύμπτωση, εδραιώνονταν η φήμη του κομπογιαννίτη, ο οποίος γινόταν πρόσθετα περιζήτητος, αλλά και πρόσθετα επικίνδυνος» σημειώνει ο κ Δαρδαβέσης.