Γράφει ο Αναστάσιος Μπούτης, Παθολόγος-Ογκολόγος, Επιμελητής Α’ στην Α’ Παθολογική Ογκολογική Κλινική, Θεαγένειο Αντικαρκινικό Νοσοκομείο, Θεσσαλονίκη.
Ο καρκίνος του πνεύμονα αποτελεί τον συχνότερο καρκίνο παγκοσμίως, αλλά και τη συχνότερη αιτία θανάτου από καρκίνο. Στη χώρα μας έρχεται τρίτος στη σχετική λίστα μετά τα καρδιαγγειακά νοσήματα και τα αγγειακά εγκεφαλικά. Παρά τη σημαντική πρόοδο που συντελέστηκε τα τελευταία χρόνια στον τομέα της θεραπείας, η πενταετής επιβίωση των ασθενών δεν ξεπερνάει το 15%. Αιτίες γι’ αυτό είναι μεταξύ άλλων η καθυστερημένη διάγνωση και η καθυστέρηση της παραπομπής για αντιμετώπιση.
Πρόκειται για μια νόσο, η οποία στα αρχικά στάδια δεν παρουσιάζει συμπτώματα, με αποτέλεσμα να διαφεύγει της προσοχής και να διαγιγνώσκεται σε προχωρημένο στάδιο, όπου η αντιμετώπιση είναι δυσχερής και η πρόγνωση επιβαρυμένη.
Υπολογίζεται ότι ο καρκίνος του πνεύμονα προκαλεί περισσότερες ανθρώπινες απώλειες απ’ ότι συνολικά οι τρεις άλλοι συχνότεροι καρκίνοι (μαστού, παχέος εντέρου και προστάτη), με συνέπεια να αποτελεί μείζον κοινωνικό πρόβλημα. Το γεγονός αυτό καταδεικνύεται και με το συνοδό στίγμα, το οποίο συνεπάγεται η διάγνωση καρκίνου του πνεύμονα, η συσχέτιση με το κάπνισμα, αλλά και με το μηδενισμό όπου επικρατεί – ακόμα και ανάμεσα σε επαγγελματίες υγείας – σχετικά με την ξεπερασμένη πια άποψη της ματαιότητας των θεραπευτικών παρεμβάσεων.
Περαιτέρω, οι δυσμενείς επιπτώσεις της νόσου στο κοινωνικό σύνολο αποτυπώνονται και σε όρους οικονομικών της υγείας· υπολογίζεται ότι το κόστος αντιμετώπισης του καρκίνου του πνεύμονα ξεπερνάει το αντίστοιχο κόστος για τους καρκίνους μαστού, παχέος εντέρου και προστάτη συνολικά, ενώ χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι το 2009 απετέλεσε το 15% του συνόλου της ογκολογικής δαπάνης στην Ευρώπη, υπολογιζόμενο σε 18,8 εκατομμύρια δολλάρια.
Η ανάγκη για ένα εθνικό σχέδιο δράσης για τον καρκίνο του πνεύμονα
Είναι προφανές με βάση τα παραπάνω στοιχεία, ότι αποτελεί επιτακτική ανάγκη η κατάρτιση ενός οργανωμένου εθνικού σχεδίου δράσης για τον καρκίνο του πνεύμονα με εμπλοκή όλων των αρμοδίων φορέων και με σκοπό την καταπολέμηση της νόσου και την άμβλυνση των συνεπειών της.
Η Εταιρεία Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας ως αρμόδια επιστημονική εταιρεία για τοΝ συντονισμό της αντιμετώπισης των ασθενών με καρκίνο από την πρόληψη, τη διάγνωση έως και την αντιμετώπιση, συμμετέχει σε μια προσπάθεια δημιουργίας ενός τέτοιου σχεδίου στηριζόμενου σε τρεις βασικούς άξονες:
- πρόληψη
- έγκαιρη διάγνωση
- εξατομικευμένη θεραπευτική αντιμετώπιση
Οι προτεινόμενες ενέργειες, ορισμένες εκ των οποίων ήδη έχουν δρομολογηθεί, συμπεριλαμβάνουν ευρεία συνεργασία μεταξύ επιστημονικών εταιρειών, συλλόγων ασθενών και θεσμικών εκπροσώπων της πολιτείας.
Στη χώρα μας δεν υπάρχει προς το παρόν κάποιο οργανωμένο πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου (screening) για τον καρκίνο πνεύμονα.
Παρά την ύπαρξη κατευθυντήριων οδηγιών από τις επιστημονικές εταιρείες και μεταξύ αυτών, ως πλέον αρμόδιας της Εταιρείας Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας, η διάγνωση γίνεται αποσπασματικά, χωρίς να υπάρχει οργανωμένος αλγόριθμος για τους γιατρούς της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας (ΠΦΥ), αλλά και χωρίς συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα έγκαιρης παραπομπής σε ογκολόγο και εξειδικευμένη φροντίδα.
Σε πολλές περιπτώσεις το χρονικό διάστημα από την αρχική διάγνωση μέχρι την έναρξη αντιμετώπισης σε εξειδικευμένο ογκολογικό κέντρο μπορεί να υπερβαίνει τους δύο μήνες. Η ΕΟΠΕ συμμετέχει σε προγράμματα πρώιμης διάγνωσης, τα οποία αποτελούν εναρμόνιση με την πλέον καθιερωμένη διεθνώς πρακτική.
Η έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου του πνεύμονα αποτελεί μονόδρομο για την αποτελεσματική καταπολέμηση της νόσου. Η ριζική χειρουργική αντιμετώπιση συνοδευόμενη από τις επικουρικές παρεμβάσεις (χημειοθεραπεία, ακτινοθεραπεία, στοχεύουσα θεραπεία, ανοσοθεραπεία) οδηγεί στα αρχικά στάδια σε υψηλά ποσοστά μακρόχρονης επιβίωσης και ίασης.
Η πρώιμη διάγνωση και έγκαιρη παραπομπή για εξειδικευμένη ογκολογική αντιμετώπιση αποδεδειγμένα αυξάνει την πιθανότητα ίασης. Επιπλέον, έχει δειχθεί ότι η αντιμετώπιση σε εξειδικευμένα κέντρα με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων ιατρικών και άλλων ειδικοτήτων βελτιώνει το θεραπευτικό αποτέλεσμα.
Ένα άλλο σημαντικό σημείο αναφοράς είναι η υποστηρικτική ή/και ανακουφιστική φροντίδα των ασθενών με καρκίνο πνεύμονα. Αυτή δεν ξεκινά, όπως εσφαλμένα πιστεύεται, μόνο σε προχωρημένες περιπτώσεις. Αντίθετα, η έγκαιρη έναρξη κατάλληλης υποστηρικτικής αγωγής από την αρχική διάγνωση σε επίπεδο πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας αποδεδειγμένα βελτιώνει την ποιότητα ζωής των ασθενών και επιφέρει το βέλτιστο θεραπευτικό αποτέλεσμα.
Ο κομβικός ρόλος της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας
Ο ρόλος της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ)στην ανίχνευση περιπτώσεων ύποπτων για καρκίνο πνεύμονα είναι θεμελιώδης. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων τα αρχικά συμπτώματα είναι άτυπα και συγχέονται με αυτά κοινών λοιμώξεων ή άλλων καταστάσεων, με αποτέλεσμα την καταφυγή στον οικογενειακό ή γενικό γιατρό.
Οι γιατροί της πρωτοβάθμιας φροντίδας υποδέχονται τους ασθενείς και σε ύποπτες περιπτώσεις συνιστούν άμεση παραπομπή για περαιτέρω διαγνωστικό έλεγχο και διερεύνηση σε δευτερο- και τριτοβάθμια κέντρα.
Ο έτερος θεμελιώδης ρόλος της ΠΦΥ λόγω της στενής επαφής με το γενικό πληθυσμό είναι η προαγωγή της ιατρικής παιδείας και μάλιστα ειδικά σε σχέση με τον καρκίνο του πνεύμονα. Ενημερώνουν το κοινό όχι μόνο για τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος, αλλά και για τα ευεργετικά αποτελέσματα της αποφυγής ή διακοπής καπνίσματος και του υγιεινού τρόπου διαβίωσης.
Η Εταιρεία Ογκολόγων Παθολόγων Ελλάδας σε συνεργασία με άλλες επιστημονικές εταιρείες ανανεώνει τις κατευθυντήριες οδηγίες και συμπεριλαμβάνει αλγορίθμους έγκαιρης διάγνωσης και παραπομπής ασθενών με υπόνοια καρκίνου πνεύμονα σε εξειδικευμνένη φροντίδα.
Ορίζονται συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα και δείκτες ποιότητας, ώστε να είναι δυνατή η αξιολόγηση και περαιτέρω βελτίωση του συστήματος.
Προωθείται το ασθενοκεντρικό μοντέλο με συμμετοχή συλλόγων ασθενών τόσο στην κατάρτιση των οδηγιών όσο και στη δημιουργία ενός δικτύου ογκολόγων και ογκολογικών κέντρων με την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και διασύνδεση μέσω τηλεϊατρικής.
Ιδιαίτερο βάρος δίδεται στην αύξηση χρήσης της τεχνολογίας ιδιαίτερα για την προσέγγιση πιο δύσκολων πληθυσμών με γεωγραφικά, κοινωνικά ή άλλα κριτήρια, με σκοπό την ισότιμη πρόσβαση όλων των πολιτών στη βέλτιστη ογκολογική φροντίδα.
Επιπλέον διοργανώνονται δράσεις ενημέρωσης και εκπαίδευσης των γιατρών της ΠΦΥ σε θέματα έγκαιρης ανίχνευσης του καρκίνου πνεύμονα και δράσεις ενημέρωσης του κοινού για τις ευεργετικές επιδράσεις της αποφυγής καπνίσματος και της υγιεινής διαβίωσης.
Η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας πρέπει να ενισχυθεί, αλλά και να υποστηριχθεί αντιστοίχως. Χρειάζεται κεντρικός συντονισμός από την πολιτεία και καθοδήγηση των φορέων ΠΦΥ με τη βοήθεια των αρμόδιων επιστημονικών εταιρειών.
Η πρόληψη και έγκαιρη διάγνωση και παραπομπή του καρκίνου του πνεύμονα αποτελεί ένα στοίχημα για μια οργανωμένη πολιτεία. Λέγεται χαρακτηριστικά πως ο καρκίνος πνεύμονα αποτελεί έναν αγώνα δρόμου με ισχυρό αντίπαλο τον χρόνο.
Μάλιστα η πανδημία του κορωνοϊού –για προφανείς λόγους– τον μετέτρεψε σε αγώνα δρόμου μετ’ εμποδίων. Είναι λοιπόν καιρός να εφαρμοστεί ένα στρατηγικό σχέδιο δράσης με συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων φορέων, ώστε να κερδηθεί η μάχη κατά του καρκίνου του πνεύμονα και να αμβλυνθούν οι καταστροφικές συνέπειες της νόσου στη δημόσια υγεία.